«Анам, бизни хапарыбызны санга ким айтыр?»

Элни мурдорун салгъанладан бири эди

1900-1907 жыллада Хасанияда  беш-алты  юйюр жашагъанды, деп эшитген эдим   кёпню кёрген къартладан. Аладан бири  Холамханланы  Биймырзаныкъы болгъанды. Ол бери Бызынгыдан кёчюп келгенди. Мында жараулу журт да салады, юй бийчеси Абидат бла  тогъуз сабий да ач-жаланнгач этмей ёсдюредиле. Аланы жете келгенлери, не ишден да артха турмай, атагъа, анагъа болушуп башлайдыла.

Уллу Октябрь социалист революцияны толкъунлары  Кавказгъа жетгенде,  Холамханланы Биймырза  большевиклени жолун сайлайды, алагъа болушады. Аны себепли инсан урушну  кезиуюнде акъ къазакъла Хасанияда бек алгъа Биймырзаны юйюн кюйдюредиле.

Совет власть орналгъандан сора,  Холамхан улуна хар затны жангыдан къураргъа керек болгъанды: юй ишлерге, хапчук-харакет мажарыргъа, мал жаяргъа...  Хасанияны жамауаты уа аны  элни таматасына айырады. Тау  элледе колхозла къуралгъанда, ол ары бек биринчи болуп киреди.

Уллу Ата журт уруш башланнганда уа, Биймырзаны жашлары, къолларына сауут-саба алып, душман бла къазауатха кетедиле. Зулкъарний, Солтан, Алибий, Аскербий эм Къыралбий къанлы урушха киргендиле. Аладан юйге, ауур жаралы борлуп, жангыз бири – Алибий - къайтханды.

Ётгюрлюгю бла айтылгъанды

Урушну аллында статуправленияда ишлей тургъанлай, Алибийни  экижыллыкъ  партия школгъа жибередиле. Анда окъуй тургъанлай, аны Къызыл Аскерни тизгинлерине чакъырадыла. Алибий Махачкъалада жаяу   аскер  училищеде окъуп, аскер ишге юйренип башлайды. Махачкъаладан  училищени Грузияны Мангилиси деген шахарына кёчюредиле. Ёсюмлю, къарыулу, иги билимли, жарашыулу, чёрчек таулу жашны училищени курсантлары да, командирлери да бек иги кёредиле.

Тау артында жаяу аскер училищени бек иги белгилеге бошап, Холамханланы Алибий лейтенант болады. Ариу къылыкълы, аскер ишине бек уста жаш офицерни Тбилисиде  экинчи жаяу  аскер училищеге курсну командири этип саладыла. Тбилисиден а  Батуми шахаргъа кёчюредиле. Анда Алибий 121-чи жаяу  аскер полкда автоматчиклени  командири болады. Жаш  лейтенант кесини солдатларын да, башха взводланы да аскер ишге эки айны  ичинде къадалып салып юйретеди. Бу аскер бёлюмле  Мерх, Клухор эм Кавказны башха ыфчыкъларын немисли-фашист аскерледен къорууларгъа  керек эдиле. Хар солдат, хар офицер таулада уруш этерге хазыр болгъандан сора, Алибийни  аскер бёлюмюн, Батумиде  кемелеге миндирип, Туапсе шахаргъа  келтиредиле.

Холамханланы  Алибий къуллукъ этген полк  Туапседен таулагъа чыгъып башлайды. Немисли самолётла асыры  кёпден, алагъа  къарангы кечеле бла барыргъа тюшгенди. Жигер лейтенант сюйген таулары ючюн  къая ыранлада фашист Германияны "Эдельвейс"  тау аскерлери бла  сермешге киреди. Битеу дуниягъа белгилиди совет солдатла Морх эм Клухор ыфчыкълада къалай къыйын уруш этгенлери, Кавказ таулада аладан сора да, кёп тау ауузлада къан тёгюлгенди.

Алибий кёп сермешлеге къатышханды. Аладан биринде  автоматчиклени ротасыны командири капитан Титов жигитча  ёледи. Солдатла, командирсиз къалып, абызырап тебирегенде, лейтенант Холамханланланы Алибий, секирип, ёрге туруп: "Мени буйругъума тынгылагъыз! Менме энди  сизни командиригиз!"-деп, битеу кючюн салып къычырады. Тёгерекде топла, окъла, гранатла, минала чачыла тургъан уруш отну ичинде Алибий ротаны командири болады. Ол кюнден башлап, ауур жаралы болгъунчу, жигит лейтенант  автоматчыланы  ротасына командирлик этгенлей тургъанды.

Таулада жюрюрге  уста болгъан автоматчыла бла Алибий ёлюмню бетине кёп кере къарагъанды, кёп ажалдан къутулгъанды, кёп  фашистни къопмазча жыкъгъанды. Майкоп шахарны къатында немислиле къалын агъачлы бийик сыртда бегинип тохтагъан эдиле. Бизни аскер бёлюмле ол агъачлы дуппурну алыргъа  бир ненча кере  атакагъа баргъандыла, алай жукъ да эталмай,  ызларына къайтыргъа тюшгенди. Былайда  къоранч да кёп болгъанды.

Холамхан улуна  билмей тургъанлай, немислилени индеклерине чабып, къалгъан аскер бёлюмлеге жол ачаргъа буюрадыла.Танг атаргъа бир-эки сагъат къалгъанлай, Алибий ротасы бла тауушсуз фашистлени къатларына жууукълашханда, душман битеу да сауут-сабадан от ачады.  Ротасыны аллында бара, Алибий фашистле бла  жигитча сермешгенди. Алай душман огъу жаш лейтенантны кёкюрегини онг жанын тешеди. Алай ол битеу къарыуун жыйып, солдатларына: "Алгъа барыгъыз! Бизни аскер бёлюмле жетгинчи бу дуппурну   къолдан ычхындырмагъыз!"- деп буйрукъ  береди эмда алайда  аны  эси ауады...

Бирси  жаралыла бла бирге ол  онбеш кюнню жер тюбюнде  ашыгъышлы ишленнген гытычыкъда жатады. Андан сора ауур жаралы командирни халкъ "кукурузник" деп атагъан самолёт бла Сочиге, андан а Боржоми шахаргъа госпитальгъа элтедиле. Алибийни аякъ юсюне салыргъа кёпню кёрген докторлагъа беш ай керек болгъанды. Ол  юйюне сакъат болуп къайтады.

Урушда этген жигитликлери ючюн Холамханланы Алибий Ата журт урушну биринчи даражалы ордени эм кёп майдалла бла саугъаланнганды. Жигерлиги ючюн урушну, урунууну да ветераны  кёп сыйлы  грамотала бла белгиленнгенди.

Алибий  жашаууну ахыр кюнюне дери да Хасанияда  жашагъанды, ишлегенди, сабийле ёсдюргенди. Ол дуниясын алышхынчы,  элни жаш тёлюсюн намысха, низамгъа, патриотлукъгъа  юйретиуге да уллу къыйын салгъанды. Элни жаш тёлюсюню, школчуланы алларында кёп кере сёлешип, насийхат сёзюн айтханды.

Баргъаны боллукъду.