Жюрекни жарытхан, таза ниетлиликни, игиликни да байрамы

Быйыл  дунияны муслийманлары  сыйлы Къурман байрамны 28 июньда белгилейдиле.  Бу кюнню магъанасы артыкъда теренди. Ол Аллахха сюймекликди, анга бойсунуу, табыныу, баш уруу, ийнаныуду. Къурман  адамны ич дуниясы ариуланнганыны, жюрегинде таза ниетле хорлагъаныны, игиликни, мамырлыкъны белгисиди. Аны юсюнден бизге Хасания элни иймамы Мисирланы Тимур хажи бютюн толу хапар айтханды.

Диннге жууукъ болуу
Хиджраны Зуль-Хиджа айыны онунчусу (28 июнь) битеу дунияда муслийманланы къууанч, жюреклени жарытхан кюнлериди. Бу сыйлы кюнню Аллахутала бизге саугъа этип бергенди. Аллахны ахшылыгъындан,  бюгюн муслийманла, межгитлеге келип, гайыт намаз къыллыкъдыла.

Сыйлы Къуранда былай айтылады: «Аллахутала ючюн намаз эт, сора мал кес». Бу аятда сыйлы Къурманны юсюнден айтылады. Муслийман межгитге келип, гъайыт намаз къылып, иймамны ууазына тынгылап, ызы бла къурман малны кесерге керекди. Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, хадисинде былай билдиргенди: «Гъайыт намаз къылгъынчы ким  мал кессе, ол къурманнга саналмайды» (Муслим). Кёресиз, эм игиси – биринчи намазны къылып, ызы бла малны кесиу жумушду.   Алай этген Аллахуталагъа сюймеклигин, ийманын, чомартлыгъын, халаллыгъын билдиреди. 

Къурман деген сёз Аллахха, ол бизге саугъалагъан диннге жууукъ болуу деген магъананы тутады. Ол Ибрагим файгъамбарны заманында келген къуллукъду. Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, былай айтханды: «Адамны жашы Аллахха жууукъ болады Къурманнга мал кессе. Хар къурман   мал  Къыяма кюн шафагъат этерикди. Аны ючюн адамны сыйы, даражасы Аллахны аллында бийикде боллукъду. Этигиз къурманыгъызны таза жюрекден, ыразы  болуп» (Тирмизи). 

Къурман кимге борчду? 
Биринчиден, хар онгу болгъан муслийман эр кишиге бла тиширыугъа. Башхача айтханда, малны кеси тутхан, неда аны сатып алыргъа ахчасы жетген, ёнкючге кирмеген. Экинчиден, акъылбалыкъгъа. Жолгъа чыкъмагъан, юйде тургъан, фитир садакъа берирге онгу, амалы болгъаннга да борчду ол. Дагъыда къул болмагъан эркин адамгъа, тутмакъда турмагъаннга, башына эркин адамгъа.

Малны кесген кезиуде ниети Къурманнга аталыргъа  керекди. Аны боюнун тартыргъа хакъ  тёлеп адамны чакъырыргъа эркин этиледи. Алай ахчаны орунуна эт берирге уа жарамайды,  аны ислам унамайды.

Анас – файгъамбарны сахабасы – былай билдиргенди: «Мухаммад файгъамбар  Къурманнга эки къой сойгъанын кёргенме. Ол къойну аякъларын бирге къысып, «Бисмилляхи. Аллаху Акбар»,– деп, бойнун тартханды» (Муслим. Бухари).

Къаллай мал жарайды?
«Къурманнга уллу мал союгъуз. Аны юсюнде хар тюгюне да сууаплыкъ бериледи»,– дегенди Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун  (Абу-Дауд). 
Биринчиден – тюени (5 жылы толгъан). Экинчиси – тууар мал (эки жылы толгъан), неда жылы толгъан эчкини. Къойну да жарайды къурман этерге, эм игиси анга жыл толсады. Алай ол уллу санлы болса, этин ючге бёлюп, уялмай бир кесегин садакъагъа чыгъарыргъа, экинчиси бла адамланы сыйларгъа эмда юйде къояргъа да жете эсе, аллайны да сояргъа боллукъду.  Юйюрге бир неда талай къойну сояргъа эркин этиледи. Ол а жарлыланы юлюшюн байыракъ, толуракъ этерикди.

Тауукъ, хораз дегенча юй къанатлыланы къурман этерге жарамайды. Дагъыда  ауруу, кемчилиги болгъан малны да жарамайды къурман этерге– кёзю чыкъгъанны, къулагъы жыртылгъанны, башха къыяу болгъанны.   Къурман – садакъады, алай эсе уа, эм ариуну, эм игини сайларгъа борчлубуз.   

Мухамамад файгъамбар къойну кесерге сюйгенди бу байрамда, ол бизге да сюннетди. Туугъан сабийге да эркинди къурман этген. Алай ёлгенни аты бла кесерге жарамайды. Къурман къуруда сау адамгъа этиледи.

Аталгъан малны юч кюнню ичинде кесерге керекди. Бирле кече сояргъа жарамайды дейдиле. Алай чыракъ жанып, хар неда кёрюне эсе, этин кир этмей, таза жерде толтура эсенг бу жумушну, анга чырмау жокъду динде. Жаланда байрамны ючюнчю кюнюню ашхам намазына дери бу къуллукъну толтуруп бошаргъа тийишлиди. Алай бек сыйлысы уа – аны биринчи кюнде этседи – энчи белгилеп айтырыгъым – гъайыт намаздан сора.

Бичакъ жютю болургъа керекди, боюнун тартханда мал къыйналмаз ючюн.   Къойну сойгъанда юч аягъын къысаргъа, бирин а эркин къояргъа керекди. Ол а къандан тазаланыр ючюн этиледи. 

Малны этин 
сатаргъа жарамайды 
Сёзге, тууар малны жети адамгъа юлеширге боллукъду да, аны алгъанладан бирини окъуна ниети Къурман бла байламлы болмаса, ол къабыл кёрюллюк  тюйюлдю. Аны ючюн юлюшге кирген хар адамдан да ниетин сураргъа  тийишлиди. Угъай, эт керекди, дегенни къошмагъыз.  
Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, къурман малны сойгъан биринчи жыл: «Я Аллах, бу менденди»,– дегенди. Экинчи жыл а менден, сора юйюрюмденди, дегенди. Файгъамбарны жашауу бизге юлгюдю, аны ючюн малны юй башчы кесген кезиуде ниетинде биринчи кесим эмда экинчи  юйюрюнде адамларым ючюн дерге, такбир этерге керекди.
Бу байрам кюнде  сыра, чагъыр, аракъы, алача башханы  жюрютмегиз. Аллахутала бизге фарыз этип берген жумушну харам суула бла бузмагъыз! Ичгенни кёрген эсегиз а, аны тыйыгъыз, анга къажау къаты болугъуз.

Ючге бёлюу
Эт ючге бёлюннгенин барыгъыз да иги билесиз. Аны биринчи жарымын факъырлагъа, мискилеге юлеширге тийишлиди. Экинчисинден аш этип, юйге келген къонакъланы сыйлайса, ючюнчюсю уа юйде къалады. Ол да сюннетди. Къурман малны этин муслийман болмагъанлагъа юлеширге жарагъанын  белгилерге сюеме.
Алай мискинлеге сюеклени берип, кесинге  ариу шаугютлени къойсанг  харамды! Аллахутала аллай къурманны къабыл кёрмез.  Аны бла бире  этни саулай факъырлагъа юлешип къойгъан да керахатды, юйде сабийле ауузланырча къояргъа тийишлиди. 

Аны аллында кюн
Къурман байрам кюн эрттенликде жууунуп, абидез алып, ариу ийис этип, таза, ариу кийинип, ауузланмай межгитге келген суннетди. Аны аллында он кюнню ораза тутулады,  гъайыт намазгъа дери ауузланмагъан да ораза тутханны магъанасыды.  

Байрамны кюнлеринде хар фарыз намаздан сора такбир этген да сюннетди. Къуран окъугъуз, минчакъ санагъыз, Аллахуталагъа махтаула салыгъыз, факъырланы къууандырыгъыз, сууап ишлени кёп этигиз,   гюняхдан, кёзбаулу садакъадан артха туругъуз. Бу сыйлы байрамда исламны ариулугъун кёргюзтюгюз.
Къурман кюн мал сояма деп, ёнкючге кирирге, юйюрюнгю, сабийлени жунчутургъа, мискин къояргъа жарамайды. Сабийге аш-суу, кийим алалмай къалсанг, гюняхлы болурса. Онгу болмагъанны Аллахуталаны аллында гюняхы жокъду. 

Насийхат 
Дагъыда мал сатхан адамлагъа насийхат этерге сюеме:  Аллахдан къоркъугъуз, къойну багъасын къылыкъсыз кёбейтгенлеге айтама. Къызгъанч болмагъыз, бу кюнлени хайырындан байыкъланыргъа кюрешмегиз, халлалыкъны унутмагъыз, алыучулагъа сакъ болугъуз. Чомарт адам жууукъду бизни Жаратханнга, мюлкюнгю жутлукъ ючюн харам этип къоймагъыз. Къолундан келмегеннге да онг беригиз Къурманнга къошулургъа. 

Хурметли дин къарындашларым бла эгечлерим! Аллахутала битеу этилген намазланы, къурманланы, сууаплыкъланы, тутулгъан оразаланы  къабыл кёрсюн. Къыяма кюнде бизни Жаратханны аллында аланы файдасы, себеби бла Жаннетге барырча амал, къарыу да берсин. Экинчи бу заманнга толу ийман бла, дин бла, къууанч бла, сау-саламат жетейик.