Къурчдан къаты шуёхлукъ

Эсгериуню бла бушууну кюнюне

Бюгюн биз сизни Уллу Ата журт урушну ветераны Владимир Скорикни эсгериую бла шагъырей этерге сюебиз. Жарсыугъа,  ол кеси да дуниясын алышханды. Сау заманында ол таулу тенги Диналаны Сафарны юсюнден кёп ариу сёзле жазгъан эди. Ала Уллу Ата журт урушда танышхан эдиле.

«…Мен кесим оруслума. Кёп жылланы Майский шахарда жашагъанма. Урушха да андан кетгенме. Жети класс окъууум бар эди да, алгъа Уфагъа аскер училищеге жибередиле. Анда миномётчугъа юйретедиле. Окъууну башагъанымдан сора уа, фронтха ашырдыла. Миномёт бёлюмге командирге саладыла. Кёп сермешлеге къатышыргъа тюшеди. Курск тийресинде бардырылгъан уллу танк сермешде ауур жаралы болуп, госпитальгъа тюшеме. Жараларым сау болмай, кёп къыйналама. Бизникиле Киевни азатлагъандан сора, анда уллу госпиталь къуралгъан эди. Мени да ары кёчюредиле. Анда да бир ай чакълы жатама да, сора мени генерал Плиев башчылыкъ этген атлы аскер корпусха жибередиле. 

Биягъы мени миномётчулагъа къошадыла. Жаныбызда топчула бар эдиле. Анда уа Нальчик тийресинден биреу барды дейдиле да, мен аны излей барама. Ол Диналаны Иссаны жашы Сафар эди. Уллу санлы, бёкем адам. Ол манга бек къууанды, жарыкъ тюбеди. Кеси да 45-миллиметрли топ расчётну командири эди.

Андан башлап, экибиз да шуёхлукъ жюрютюп тебиредик. Жууугъуракъ жерде болсакъ, теркирек тюбеше эдик. Кенгирек кетсек да, бир бирибизни юсюнден къайгъыргъанлай тургъанбыз.  

1944 жылда биз къуллукъ этген аскер бёлюмню Молдавиягъа кёчюредиле. Анда Кишинёв, Яссы тийреледе немислилени уллу аскерлерин къуршоугъа алабыз. Алайда бек къаты уруш болгъан эди. Къазауат баргъан жерде кимге да тынч болмагъанды. Алай топчулагъа уа бютюнда къыйын эди. Шуёхум Сафар да аладан бириди. Мен аны тургъан жерине кёп кере баргъанма. Ала фронтну бек аллында эдиле. Аладан сора жау аскер тургъанды. Сермеш башланнганда, душманны самолётлары  алгъа бомбаланы топчулагъа атхандыла. Танкла да аланы юслерине келгендиле, анга кёре уа жаяу аскерлери да.

Топ, окъ атылгъан да тохтап, шошлукъ тохташханда, будуман болуп, жетер эдим шуёхум болгъан жерге. Аллай заманы болгъанды, нёгерлери ёлюп, Сафар кеси къалып.   

Яссы-Кишинёв тийресинде немис солдатланы ууатхандан сора, Румынияны чегинден ётдюк. Андан Венгриягъа жетгинчи бизге къажау тургъан табылмады. Алай мадьярла жашагъан жерлеге жетгенде, ала бизни бла бек къаты уруш этдиле. Дебрецен деген шахарлары бар эди. Беш кере  алыргъа тюшген эди  бизге аны. Душманны къыстап, шахарны энди къолгъа  этдик десек, жангыдан ала, уллу кюч жый да, кел да, бизге артха кетерге тюшюп, алайда кёп къыйналгъан эдик. Эки жанындан да бек кёп адам къырылгъанды.

Бир кезиуде уа танкланы жибередиле юсюбюзге. Сафарны аскер бёлюмю тургъан жерге  онсегиз кере чабыууллукъ этилген эди. Мени таулу шуёхум ол кюн алайда  нёгерлери бла алты танканы кюйдюреди. Кеси къалгъанда да, уруш этип тургъанды. Ол къуру бир жерде этген жигитлиги эди аны. Ары дери уа ненча сермешге къатышып келгенди.

Андан уруш жолла бизни Чехословакиягъа элтдиле. Аллыбызда уллу шахар барды. Немислиле аны да къаты бегитгендиле.

Топчуланы атханларын тюзетирге мени жибередиле. Бек бийик жерине минсем, Сафар бир нёгери бла анда тура эди. Бир бирибизни кёргенде, бек къууандыкъ. Топчуларыбызгъа атар жерлерин билдирип турдукъ. Немислиле эслеген болур эдиле, сора бизни таба ала да топдан атып башладыла.  Снарядладан бири бизден узакъ болмай чачылды. Тёгерек-баш тютюн, букъу, от болду. Мен жыгъылдым.

Эс жыйгъанымда, биреулен кётюрюп бара эди. Ынчхайма да, тынч жерге салады. Ол а мени шуёхум Сафар. Кесини да бетинде, башында къанамагъан жери жокъ .

- Манга боллугъу болгъанды, къой да кет, кесинги къутхар, -деп кюрешген эдим.

Аны къармашыулугъу болмаса, мени бюгюннгю кюнюм боллукъ тюйюл эди.

Ата журт урушну кёп сермешлерине къатышханма. Ол санда Курск шахарны къатындагъында да болгъанма. Анда танкла келгенде, жер къалтырай эди. Алай Прага тийресиндеги уа аланы барысындан да къыйын кёрюннген эди манга. Эки жанындан да ёлеме деп къарагъан жокъ эди. Немислиле бла власовчула топ, окъ атылгъанына, къырылгъанларына да къарамай, тюзюнлей юсюбюзге чапдыла. Биринчи, экинчи тизгинибизни да малтадыла, ууатдыла. Ючюнчюсюне жетгенлеринде, бизни жаныбыздан да къолунда сауут туталгъаныбыз чыкъдыкъ. Иш къол сермешге жетеди.

Ахырында биз хорладыкъ. Сермеш бошалып, биразгъа шошлукъ болгъан эди да, Сафар мени излей келеди. Къууандыкъ бир бирибизге, къучакълашдыкъ. Тюзюн айтханда, ол сау къалгъан болур деп да турмай эдим. Къазауатны уллусу ала болгъан жерде бардырылгъан эди. Къадарыбыз алай болуп,  ол сермешден да къутулдукъ.

Уруш бошалып, аскерлени асламысы къыралыбызгъа къайтып тебирегенде, бизни бёлюмню Волгоград тийресине кёчюредиле. Анда да шуёхум бла бир жерде тургъанбыз. 1945 жылда августда мени солургъа юйюме жибередиле. Андан къайтып келгенимде, Сафар аскер къуллукъдан эркин этилип, жууукъларын излей Азиягъа кетген хапарын эшитдим. Кёралмай къалгъаныма жарсыдым. Сора биразгъа дери андан хапарым болмай турады.

Мен а дагъыда аскерде юч жыл къуллукъ этеме. Эркинлик берилгенден сора, юйюме къайтама. Ол заманда атам-анам Догъууатда жашай эдиле. Къарындашым, атам да агъач мюлкде ишлейдиле. Мен да ала болгъан жерге ишге тохтадым. Ишлей турама анда. Агъач къырабыз, терекле орнатабыз. 1956 жылда юйюрюбюз бла Нальчикге кёчебиз. Эски юй алгъан эдик. Аны бузуп, жангысын ишлерге тюшеди. Ол заманда ууакъ къурулуш материал мажаргъан бек къыйын эди. Къарындашымы да алып, складлагъа, базалагъа айланама. Бир жукъ табалмай, дагъыда бирине барабыз.  Анда уа Сафар шуёхума тюбеп къалабыз. Ол а складны таматасы болуп ишлей эди.  Къууандыкъ бир бирибизге. Сора керекли затланы олсагъатлай машинагъа жюклетип, юйге жибереди.   

Андан сора жангыдан бир бирни жюрютюп тебирейбиз. Сафар дайым юйюбюзге келип тургъанды. Атам, анам, башха жууукъларым да бек сюе эдиле аны. Ол мени урушда жанымы къутхаргъан татлы тенгим эдим. Артда юйдегили, сабийли да болдукъ. Ала ёсе келген сайын танышдырдыкъ. Энди юйюрлерибиз бла шуёхлукъ жюрютюп тебиредик. Бир бирибизге ата юйюбюзге баргъанлай бара, къарындашлагъача ышана эдик.

1981 жылда мени таулу шуёхум, къарындашым, дуниядан кетди. Уллу бушуу болгъан эди ол манга. Ол кюнден бери кесими ёксюз къалгъан сунама.

Сафарны сабийлери аталарыны бетинден мени жюрютедиле, терк-терк жокълай туруучудула.  Сау болсунла! Мен а жыл сайын Хорламны кюнюнде шуёхуму къабырына барып, баш урама, къатында олтуруп, жарсыуларымы айтама, уруш жылларымы эсгереме. Бу жол да жашы Борис бла баргъанма. Къабырыны тёгерегин тазалагъанбыз экибиз да. Жатхан жери сыйлы жаннет болсун мени таулу шуёхуму - Диналаны Иссаны жашы Сафарны…»