Юйретиу, окъутуу ишде халкъ педагогиканы хайырланыргъа

«Учительская газетада» эм башха журналлада бла газетледе халкъ педагогиканы юсюнден бек кёп жазадыла.  Бусагъатда уа халкъ педагогика терк айнып барады. Нальчик шахарны онтёртюнчю номерли гимназиясыны малкъар тил бла литературадан устазы Рахайланы Раиса Аслангериевна айтханнга кёре, кёп ата–анала  ёз  тилге эс бурмайдыла.   Жаланда школну кючю бла бу проблеманы жалчытыргъа онг жокъду.  Быллай болум бек жарсытады. Малкъар тилни билгенле битеу тюрк дунияны адамларын ангыларыкъдыла. Тилибиз бизни къорууубузду, халкъны халкъ  этген шартыбызды. Бюгюнлюкде бир – бир шахарда жашагъан сабийле аппаларыны–ынналарыны атларын окъуна билмейдиле. Тёлюлени араларында байламлыкъ юзюлгени юйретиу ишни бузуп барады.   Педагогика билим бериуню халкъла аралы илму академиясыны член-корреспонденти, педагогика илмуланы кандидаты  Гуртуланы Мариям  он жыл мындан  алгъа тюбешиуюбюзде айтханы бюгюн да эсимдеди: « Мени ыннам, анамы анасы Малкъарланы Кемилят (къыз тукъуму - Жаболары),  малкъар халкъны жомакъларын, таурухларын, жырларын аламат иги билиучю эди. Аны къой да, ислам динни тарыхын да айтыучусу эсимдеди. Къуран окъургъа атасындан юйреннгенди -  Малкъарланы Окъуп эфендиден. Ынна бизден узакъ болмай жашагъаны себепли мен алагъа къачып кетиучю эдим. Къалай сюйюучю эдим анга тынгыларгъа! Ма аны бла олтургъан сагъатларым профессионал жашауумда биринчи дерслеримдиле. Синдбадны юсюнден жомакъгъа башхаладан эсе бек сюйюп тынгылагъанма».

Халкъ педагогика ол жаланда сёз тюйюлдю. Хау,  тилибиздеди бизни дуниябыз, алай таулуланы педагогикаларында иш да бек уллу жерни алады. Аны ангылагъан къыйын тюйюлдю, таулада ишлемеген тишлемезлиги кимге да баямды. Къаялада терек бахчала ёсдюрген адамла сабийлерин ариу къылыкъгъа - ызгъа ишни юсю бла да юйретгендиле. Бизни ынналарыбызны бош тургъан заманлары жокъ эди. Къаллай боза ичиучю эдик! Бюгюн ненча адам эте биледи боза хар элде? Къумач бла тышланнган габарачыкъларыбыз къаллай жылычыкъла эдиле. Энди ала да кетдиле жашауубуздан. Хар не ауруудан кырдык дарман билиучю таматаларыбыз бла бирге ол билим да тас болду. Хау, биз жазаргъа–окъургъа юйреннгенбиз, алай халкъ жашауну татыулугъу кете барады, хазна заты къалмагъанды десек да, алайды.

Сабийлени ишни юсю бла жашау этерге  юйретиу таулуланы турмушларында баш магъананы тутады. Азияда  таулу тиширыула  кюндюз сабанлада ишлеп, кече уа  мамукъдан ийирилген халыдан ёрге жанла эшиучю эдиле. Танг аласында, ишге дери, эшгенлерин сатып неда ашха - затха алышып келиучилерин эсгередиле. Ала сабийлерин да ана тиллерине, урунуугъа да юйретгендиле.  Гитчеле ойнаргъа къачып кетмез ючюн а, жомакъла айтхандыла. Шёндю  таулу жомакъланы айтхан ыннала, анала бармыдыла?

Устаз Рахайланы Раиса: «Халкъ педагогика сейирлик затды. Хар адамны да энчи акъылы, энчи къылыгъы болгъанча, халкъны да энчи ышанлары боладыла. Бизни халкъыбыз тёзе, къууана билген халкъды. Кёчгюнчюлюкде тюнгюлгенле, тюзлюк къайтырыгъына ышанмагъанла башхаладан эсе алгъа ёлгендиле.Хо, болгъан ишге тёзейик, бу къыйын болумлада да кесибизни жашаугъа келишдирирге кюрешейик дегенле уа хорлагъандыла.  Сюргюнде халкъыбызны ниет дуниясы къоруулагъанды, бюгюнлюкде сау эсек, жаланда ата-бабаларыбызны хайырларынданды», - дейди.

Сёзсюз, къаныбыз кючлю къанды, жаныбыз да кючлю. Алай болмаса, ол жылладан сора къалай тунчугъуп, къоркъуп жашаргъа керек эдик биз. Насыпха, батыр, эркин жюрекли поэтлерибизни, жазыучуларыбызны юслери бла малкъар литература битеу дуниягъа белгили болгъанды.  Гуртуланы Мариям Бертовна эсгереди: « Атам: «Мени назмучу къойчула, Малкъарны табийгъаты, сора атам поэт этгендиле»,- деучю эди. Атасы Исмайыл халкъ жырлагъа уста болгъанды, аны жырларгъа тойлагъа чакъыргъандыла.Атам, ишден келгенден сора, мени къатына олтуртуп, жырла айтыучу эди. Эсимдедиле тизгинле: «Шамсудин жара салды ит малгъунну башына». Сабийлигимде бу тизгинле Кязимникиле болгъанларын билмегенме. Ариу Батайны юсюнден жырлагъанында уа атам, кёз аллыма терезени къатында чачын тарай тургъан къыз келиучю эди». Алайды да, сёз адамдан адамгъа, къолдан къолгъа бериледи.

Халкъ педагогиканы юсюнден Гуртуланы Мариям жазгъан заманда, аны бла битеу да Совет Союзда кюрешген алимле бек аз эдиле: жыйырма жылны ичинде жаланда жети кандидат диссертация жазылгъанды. Мариям Бертовна халкъ педагогикагъа жораланнган алты китап жазгъанды, студентлеге «Этнопедагогика» деген курсну хазырлагъанды.

Школланы ишлерине ата–аналаны юйлеринде халал къыйынлары къошулса, кючлю, миллет ышанлары болгъан жаш тёлюбюз боллукъду.    Ол жолда уа бизге болушлукъну сагъынылгъан китапла да этерикдиле. Насыпха, халкъыбызны ол жаны бла къолайына юлюш къошханла бардыла. Уллу  кёллю   болмайыкъ аланы керти къыйынларына.