Мыйыны ишлеуюн игилендирирча – китап окъургъа

Хар инсанда да китапла башха-башха сезимле туудурадыла, алай ала кёбюрек жашаргъа уа болушамыдыла? Бу соруугъа жууапны Йельск университетни алимлери излегендиле. Ала энчи тинтиу да бардыргъандыла: онеки жылны ичинде ала китап окъуу бла узакъ ёмюрлюлюкню байламлыкъларын тохташдырыр муратда  абадан адамланы жашау халларын сюзгендиле, деп билдиредиле «Комсомольская правда» газетде.

Экспериментге 3600 инсан къатышхандыла. Эсепле уа былай болгъандыла: китапланы сюйгенле аланы окъумагъанладан кёбюрек жашайдыла. Былайда иш тинтилгенлени къолайларында, усталыкъларында, билимлиликлеринде тюйюлдю, алимле битеу бу затланы эсге алгъандыла. Сора уа недеди? Аны сылтауун «Комсомолка» ачыкъларгъа кюрешгенди.

Биз чыгъарманы жигити ючюн жарсый эсек, мыйыбыз да ол сезимлени сынайды эм аны ючюн теркирек ишлеп тебирейди. Сора, биз тынч болумда хычыуун затны окъуй, аны тинтип, кесамат этип башлай эсек, башха тюрлю эсеплеге келебиз. Башны алай ишлетиу нерва системаны, ол угъай, къанны барыу халын да тюрлендиреди. Ол а мыйыда нейронла ишлегенлерин кёргюзтеди, алай эсе уа, Альцгеймерни аурууундан къоркъургъа керек тюйюлдю.  

 - Кёп жашауну бла китап окъууну араларында байламлыкъла кёпдюле, – дейди МГУ-ну психология факультетини нейро- эм патопсихология кафедрасыны доценти Илья Плужников. – Классика художестволу литература ол неда бу болумлада кесин жюрютюуню кёп тюрлю амалларын суратлайды, ала уа къыйын жашау халладан чыгъаргъа болушадыла. Адамла бу берилген мадарлагъа тюшюнедиле, сора бир-бирледе китап окъугъан кезиулеринде кеслерин къыйнагъан проблемаладан къутуладыла, психоаналитикада анга «катарсис» дейдиле. Андан тышында, ала жангы болумлагъа юйренирча сынам да жыядыла.

Окъумагъан адамдача болмай, китапны сюйген инсан эсин дунияны игирек таныугъа бурады, стрессге ушаш кезиулеге керти да стресслегеча къарамайды. Анга кёре мыйыны ичинде тканьланы байламлыкълары игиленеди. Ол а адамны къартлыгъында акъылы кетгенден сакълайды. Адабият стресслеге тюз тюберге юйретеди. Башхача айтханда, не къадар кёп окъусакъ, акъылыбызны ол къадар кёп тутарыкъбыз, аны бла бирге уа жашау этерге кючюбюзню да.

- Китапланы дайым окъуу жашау этиу халларыбызгъа бютюн жууаплы болургъа кёллендиреди, - деп оюм этеди биология илмуланы доктору, геронтолог Алексей Москалев. – Ол узакъ ёмюрлюлюкге келтирген баш жорукъладан бириди. Аслам окъугъанланы билимлери игирекди, аланы файдалары да кёбюрекди. Ала саулукълу жашау бардырадыла, игирек ауузланадыла, профилактика обследованиялагъа барадыла, медицина болушлукъну заманында излейдиле. Литература стресслени хорларгъа да себеплик этеди, ол да узакъ ёмюрлюлюкге келтиреди.

Бир-бирле мыйыны мускулатура бла тенглешдиредиле – аны талай жерлени къымылдау эм байламлыкъла ючюн жууаплыдыла. Алай эсе уа, аны да жарау этдирирге жарайды.

- Мыйыны къалай бла ишлетиу бек хайырлыды, - деп хапарлайды «Большая книга» премияны лауреаты, жазыучу Евгений Водолазкин. – Манга юлгю устазым Дмитрий Сергеевич Лихачев болгъанды, ол 92 жылына дери жашагъанды, кеси уа айтып-айтмазча кёп окъугъанды.

Адамны мыйысына жарау этдиргенлей турса, ол аны саулай чархына да игиди. Телевизоргъа къарагъан хазыр суратланы кёреди. Окъугъан инсан а кеси оюмла этеди – суратлау сёзню логикасы барды, ол айнытхан этеди. Аны къуруда сагъыш этдирип тургъаны уа башха иги жарауду.

 Нени окъусагъыз игиди? Мен оюм этгенден, мыйыны дайым ишлетген чыгъармаланы. Жангызда логикалары бла интеллектлери угъай, метафизикалары да болгъан китапланы. Сёз ючюн, Честертонну «Вечный человек» къыйынын, Достоевскийни, Толстойну, Гогольну. Сора Пушкинни да, ансыз къалай? Адабият мыйыгъа тюз да сапёрчады – алыкъа боллукъ осал затладан къутулургъа болушады.

- Издательле кеслери бу темагъа тинтиуле бардырмагъандыла. Аны ючюн кёп окъугъан кёп жашарыкъды деп таукел айталмайбыз, - дейди шёндюгюлю литератураны «ЭКСМО» атлы бёлюмюню директору Ольга Аминова. – Алай биз кёргенибизни айталлыкъбыз – акъылыбызны тас этмез ючюн, мыйыбызны ишлетип турургъа керекбиз. Былайда сёз жангызда логика, метафизика, юйрениу бла байламлы задачаланы тамамлауну юсюнден бармайды. Тынч, ырахатлы китап окъуу бу борчну неден да иги толтурады.

Поэзияны сюйген, ангылагъан адамла бай ассоциация сагъыш этгенлери, нени да эслеринде иги тутханлары белгилиди. Къартлыкъда унутуучу болмазгъа эм иги профилактика назмуланы кёлден билиудю. Сора, адабият чыгъармаланы окъуу – ол башха адамланы сынауларына тынч эм къоркъуусуз тюшюнюудю. Жашауунгда бир зат болса, ол неда бу болумда не этерге билмей къалсанг, литература жигит аллай не анга ушаш болумдан къалай чыкъгъанын эсгере, кесинг да тюз амал табаласа.

 Китап окъуу бла кёп жашауну араларында бир байламлыкъ да жокъду дегенле да бардыла. Алай ала окъуна кёбюрек окъургъа чакъырадыла.

  - Ол барысы да бош хапарды, - дейди жазыучу Захар Прилепин. – Аны жангызда былай ангылатыргъа боллукъду – адам окъугъан заманында ичгини тартмайды. Алай окъуп бошаса къалай ичип башларыкъды. Неда бу къылыгъын ахыры бла да къоярыкъды. Ким биледи!