Фахмулу журналист, асыл инсан, ышаннгылы тенг эди ол

Мен Къулбайланы Тенгизни жашы Алий бла бирге кёп жылланы ишлегенме. Анча заманны ичинде борчун толтургъанына, адамлыгъына да, ыспас этгенден башха, аны юсюнде бир тюрлю шарайып тапмагъанма. Къалгъанладан кёп да билип, иги да ишлеп тургъанлай, ол кесине артыкъ даража излемегенди, кёп хакъ сурамагъанды.

Тёзюмлюгю, сабырлыгъы тюпсюз тенгизча болгъан орта бойлу, субай санлы, тирилиги, жигерлиги бла бизге юлгю болгъанлай тургъанды. Ол бир кюннге тындыргъан жумушну сау ыйыкъгъа эталмазлыкъ журналистледе болгъан гынттыны жюз юлюшден бири да жокъ эди  анда. Редакцияда бек къыйын иш тамамларгъа керек болса, Алийни сурагъандыла.

Совет властьны ахыр жылларында КПСС-ни Ара комитетини Политбюросу ингирде бардыргъан жыйылыууну юсюнден отчётну ол кюн окъуна телетайп бла алып, малкъар тилге кёчюрюп, басмаларгъа керек эдик. Андан да къыйыны уа, СССР-ни Баш Советине депутатха кандидатла кёргюзтюле туруп, Политбюрону членлерини айырыучула бла тюбешиулеринде сёлешиулерин, не кеч болса да, сакълап, кёчюрюп, эрттенликде окъуучула аны къолларына алырча этерге борчлу эдик.

Алай перестройканы заманында да журналистлени борчлары андан тынч болмагъанды. Жангы терминле, тыш къыраллы сёзле бир бирлери бла чырмаша келген текстлени ажымсыз малкъар тилге кёчюргенни жууаплылыгъын бусагъатдагъы тёлю билалгъан да этмез. Ма аллай кезиуледе да Къулбай улу кюн сайын редакцияны ауур жюгюн кётюргенлей, башхалагъа тынчыракъ болсун деп жашагъанды, ишлегенди.

Алийни артыкъда уруш, аскер темагъа жазылгъан чыгъармаларын энчи белгилерге сюеме. Ол ненча белгисиз тас болгъан адамны атын тохташдыргъанды, къаллай бир жигит жашларыбызны белгили этгенди. Аны ол къыйынын багъалап, редакциягъа кёпле письмола жазгъандыла. Аны бла да къалмай, биз командировкалагъа барыучу заманлада Алийни энчи соруп, анга салам айтырыбызны аманат этиучю эдиле эллиле, ишчиле да.

Орус тилни да уста билгенин чертирге керек сунама. Бир кюн кабинетде телефон зынгырдайды да, чолпуну мен алама. Тиширыу ауаз Къулбай улун излеп сёлеше эди. Жумуш бла кетип тургъанын айтханымда, ол былай деди: «Мен Нальчикде 9-чу номерли орта школда орус тилни окъутхан устазма. Алийни «Кабардино-Балкарская правда» газетде басмаланнган статьясын окъугъанма да, аны орус тилни алай уста билгенине къууанып, ыразылыгъымы билдирирге деп сёлешеме…».

Нёгеринг ким болгъанын билир ючюн, жолоучулукъгъа чыгъаргъа, юй жашауу бла да шагъырей болургъа керекди дер эдим. Ол жанын алсакъ да, манга Алий бла эллерибизге командировкагъа барыргъа, газет окъуучула бла тюбеширге, сёлеширге да кёп кере тюшгенди. Бахча этерге, тирлик жыяргъа да аз чыкъмагъанбыз жолгъа. Юйюнде бир ненча кере аш къангада олтургъанбыз. Не къадар жууукъ таныша, шагъырейлене турсанг, ол къадар жюрегинг тарта баргъанды анга.

Жашауну, адеп-къылыкъны, намысны юсюнден сагъыш этсем, кеси кесиме жамауатны арасында, Алийча, адамлыкъ даражаны багъалагъанла не къадар кёп болсала, дунияда жутлукъ, зарлыкъ, малкёзлюк, артыкълыкъ, эринчеклик, мытырлыкъ, къуллукъ алыр ючюн биреуню аякъ тюпге малтау дегенча огъурсузлукълагъа, кюйсюзлюклеге жер табылмаз эди, деп келеди кёлюме.

 «Заман» газетни журналистлери тамата къалам къарындашларын багъалы кёргендиле, аны сыйлап, анга терк-терк жолугъургъа  сюйгендиле. Окъуучула да Алийни жазгъан затларын ашыгъып сакълагъандыла, сюйюп окъугъандыла.

Басма сёзню айнытыугъа, жамауат-политика ишге салгъан къыйыны, ана тилибизде чыкъгъан газетде кёп жылланы бет жарыкълы уруннганы ючюн Къулбайланы Алийге «Къабарты-Малкъар Республиканы культурасыны сыйлы къуллукъчусу» деген ат берилгенди. Аны сыйлы грамоталарыны, ыспас-бюсюреу къагъытларыны  санап саны жокъ эди. Ол битеуроссей эм республикалы конкурслада кёп кере хорлагъанды, махтаугъа тийишли болгъанды.

Озгъан ёмюрню 20-чы жылларыны саулай тёлюсюнюча, Алийни жашау жолу тынч болмагъанды. Уллу Ата журт уруш башланыр кезиуге 15 жылы толгъан жашха къазауатха кетген тамата къарындашыны орунуна колхозда чалгъы чалыргъа, мал кютерге, сабан сюрюрге, арба жюрютюрге да тюшгенди.

Жюкню бютюнда ауурун а 1944 жылда халкъыбызгъа келген уллу къыйынлыкъда сынагъанды. Юйюр Къазахстанны табийгъат болумлары бла жашау этерге бек къолайсыз Павлодар областында азап чекгенди. Къыш айлада юйлени къар басып, эшиклерин ачар онг болмагъанды. Уллу боранла бир башлансала, айла бла баргъандыла. Жылы кийимлери, ашарыкълары, тынгылы мекямлары болмагъан кёчгюнчюлени жашаулары жаханим отуча сур эди.

Алий дагъыда къыйын кюнлеринден бирин терк-терк сагъыныучу эди. Колхозда ишлеген кезиуде аны жаз башында район арадан урлукълукъ будай келтирирге ат арба бла жолгъа атландырадыла. Андан ауур жюгю бла къайтып келе тургъанлай, къар эрип, таш къуюлмагъан жол балчыкъ болуп, арбаны чархлары батмакъгъа батадыла да къаладыла.

Арыгъан атла жерлеринден тебалмайдыла. Алий, кеси кючюн салып не бек кюрешсе да, къарыу эталмай къалады. Юсю-башы да суу, балчыкъ болуп, ол кече аулакъда къалып, сууукъдан къалтырай, ашы да болмай, танг аласына ары-бери жюрюй чыкъгъанды.

Алай эди акъылбалыкъ болмагъан жашны кюн сайын иши, жашауу. Не къыйын кюнюнде да тарыкъмагъанды, таукеллигин къоймагъанды. Ол аны жашау жоругъу болгъанлай къалгъанды.