Къурманлыкъны къалай юлеширге керекди?

 Къууанчда, тойда эм сыйлы ашха къурманлыкъ саналады. Юлюшлени адетге кёре къонакъланы алларына салыу шапаны ишиди. Ол жумушну уа хар ким да билип къоймайды, бютюнда шёндюгю кезиуде. Аны кесим кёрюп, шагъат болуп айтама.

 «Заман» газетде эндиге дери да къурманлыкъда эт юлешиу адетлени юслеринден жазыла тургъанды, мен да хапарлары болгъан къартладан, ол санда  аппамдан, ыннамдан да эшитгеними билдирирге сюйгенме.

  Хар элни къой союуу башхады, дейдиле. Болсада тойда, къууанчда да аны бир жоругъу барды. Малны терисин алгъандан сора, этин санлап башлайдыла. Союлгъан къойну эки жапхагъын, омуроуларын (сыртын) узунуна аладыла. Ма ол санланы сюек юлюшле этедиле. Аны да, тап, ариу эте билирге керекди ансы, бир сюекни этин бирсиге жиберип къояргъа боллукъду билмегенликден.

  Бутладан бла жапхакъладан юлюшле этер ючюн, жиликлерин табып, сюеклени бир биринден айырыргъа тийишлиди.

  Малны (къойну, эчкини) эм сыйлы сюеги жауурунду. Ол таматаны аллына салынады. Жауурунну къошакълары да боладыла: баш жарты, эки тюз иеги (эт эркин болса), ашхын сохта, жёрме. Быланы барын да тамата кеси ашап къоймайды. «Баш кемирген къулагъын тигим этер»,-деп  нарт сёз барды. Дагъыда: «Бир таматагъа эки баш жарты салынмайды», деп да айтылады.  Баш жартыны хазнасын къоймай тигимге бергендиле, ууакъ-ууакъ кесип. Къуйрукъ учу да тигимге барады. Сохтаны бла жёрмени уа тамата, туурап, нёгерлерине узатады.

Экинчи сыйлы юлюш – ногъанады.  Алай къабыргъаны ал жанындан юч иегиге айтадыла.  Аны да болады къошагъы: бир-эки омуроу неда быгъын кесек.

  Жан сюек. Аны ортасындан эки сындырадыла. Эки жаны да сыйлы сюекледиле. Тешикли жан сюек ногъанадан сора, аны ызындан да къалакъ жан сюек барадыла. Юлешген заманда алагъа да къошадыла иеги неда омуроу.

  Андан ары башлы иегиле барадыла. Ала да бир малдан, жан сюеклеча, тёртге юлешинедиле: ногъанадан сора келген тёрт иеги башлыладыла, аланы экишер этедиле (эки къабыргъадан – тёрт). Башлы иегилеге да керекдиле къошакъла, башында айтханыбызча, эт эркин болса.

 Жиликле. Анда сыйлыгъа ашыкъ илик саналады. Ол кеси да бутну сюегиди. Аны ызындан сыйлыгъа базук тергеледи. Базук жапхакъныкъыды. Аны кесин да киеуге жоралайдыла (олтургъан жерде ол да бар эсе). Орта илик бутнукъуду: жан сюек бла ашыкъ иликни ортасындады. Къысха илик жауурунну бла базукъну арасындагъы сюекди (жапхакъда).

 Жиликлеге да керекдиле къошакъла (табылгъанына кёре). Табылмаса, къуру кеслери да этедиле юлюшлюк.

  Иегиле (къабыргъа). Ногъана бла башлы иегилени юслеринден айтхан эдик. Андан къалгъаны тюз иегиледиле. Быгъын иеги алагъа кирмейди. Бир юлюшде тюз иегиле экишер боладыла. Иегиле (ногъанадан бла башлы иегиледен къалгъанла), эт эркин болса, къошакълача, адам кёп эсе, кеслери юлюшлеча да барадыла (экишер иеги).

  Омуроула (сырт сюекле). Балта бла уруп кесилгенлерине кёре уллула, гитчеле да боладыла. Аланы да былай юлеширге боллукъду: тёрт боюн омуроу (ючюшер этерге да болады), тёртюшер-бешишер омуроу. Омуроула къулсюймез бла бошаладыла. Башында айтханыбызча, омуроула асламысында сыйлы сюеклеге къошакъгъа барадыла. Эт азлыкъ этсе уа, кеслери да юлюшле боладыла.

   Къурманлыкъда битеу да 15-16 омуроу болады. Къонакъ кёп болса, аланы андан да аслам этедиле. Алай бла, юлюшлени тиздик. Анга энтта къошар зат: юлюшле, адам кёп болса, бирер сюек болуп къалыргъа да  боллукъдула.

   Тиширыулагъа, сыйлы сюеклеге саналып, ма была салынадыла: ашыкъ илик, тешикли жан сюек, башлы иеги. Аланы хар бирине къошакъ да этиледи (иеги, омуроу, быгъын эт).

    Сохтала тёрт болургъа керекдиле: ашхын сохта, узун сохта (неда иничке сохта). Бир-бирле маялыкъны да этедиле сохта.

    Жёрме. Уллу малдан 5-6 жёрме этерге мадар барды. Орта малдан а – 4-5. Сохтала бла  жёрмеле адам кёп жерлеге тууралып салынадыла столгъа. Таматаны аллына уа ашхын сохта салынады, анга да бир жёрме къошулады.

   Сохталаны бла жёрмелени, кесек-кесек этип, асламысында юлюшлеге къошуп къоядыла неда табакъла бла кеслерин энчи халда бередиле.

  Жапхакъны сюеклери: жауурун, къысха илик, базук.

  Бут жан сюек экиге юлешинеди: тешикли бла къалакъ жан сюек, орта илик, ашыкъ илик.

   Къабыргъаны сюеклери: ногъана, башлы иегиле, тюз иегиле, быгъын иеги.

   Омуроу (сырт сюекле): боюн омуроула, иеги омуроула, къупсюймез омуроу.

   Ма быланы барысын да эсинде тутхан не уллу къууанчда да, ким биледи, анга шапалыкъны борчу тюшюп къалса, ишин тынгылы толтуруп, къонакъладан да бюсюреу-ыспас аллыгъына сёз да жокъду.