Жолда

Таукенланы Идирисни эсгериуле китабындан

Малкъар халкъ туугъан жеринден зор бла кёчюрюлген кюннге

Машинала Тёбен Жемталаны, Зарагижни, Псыгансууну, Эски Черекни ичлери бла ётюп барадыла... Бизни Нальчик темир жол станциягьа келтирдиле да, агъач вагонлагъа къуйдула. Машинала кёпден-кёп бола, станция адамладан тола барады. Ол болум ингирге дери барды. Жилягъан, сарнагъан тауушла ингирге дери къурумадыла. Ингирде солдатла вагонланы эшиклерин жапдыла. Бир кесекден паровозну къычыргъаны эшитилди. Сора вагонла бир бирге урулгъан таууш сезилди. Аягъы юсюнде сюелген адамла сюрюшдюле. Паровоз, аз-аздан гудогун кьычырта, вагонланы тартып, къатыдан-къаты барып башлады. Вагонну гитче терезечиклеринден кёрюннген къарыусуз жарыкъ, ёчюледен-ёчюле барып, къарангылыкъ басды. Сабийле, тиширыула да, жилягъанларын сел этип, жукъусурагьандыла. Бир кесекден а вагонланы ичи къаты шошлукъгьа кёмюлдю. Кече бла сау кюнню ичинде жилягъандан, сарнагьандан къыйналгъан, арыгъан адамла уюдула...

Къарангы кече. Бек къарангы. Белгисиз жол, къарангы кече - халкъ сынарыкъ уллу къыйынлыкъны башы энди башлана эди...

Танг атды. Вагонну гитче терезечиклеринден март айны къарыусуз жарыгъы вагонну ичин къозгъай башлады. Сабийлени уяна келгени, жилямсырап, эшикге чыгъаргъа сюйгенлерин билдиредиле. Бирлери уа, тура келгенлей, ашарыкь, суу тилейдиле.

- Не хадагъа этсин адам былагъа?! - деп анала жарсыйдыла. Бегийланы Билян, бир челекни алып, вагонну мюйюшюне салды.

- Сабийле, бирем-бирем келигиз да, ма бу челекге кеси керегигизни этигиз! - деди. Сабийле бир бири ызларындан мюйюшге чапдыла.

- Ай, сау къалгъын, ёмюрюнг узакъ болсун, Билян! - деп тиширыула анга ыразылыкъларын билдирдиле. Анала, болгъан азыкъчыкъларын алып, сабийлеге ашатдыла. Ала энди бираз шош болдула.

Анам  бир затны эследи да:

- Билян, къорунг болайым, солдатла ол къоншу къартыбызгъа таначыкъны боюнун тартдырып, эки бутун бла эки жапхагъын терилери бла машинагъа салгъан эдиле, анга бир къарасангэди, - деп билдирди. Билян, олсагъат окъуна олтургъан жеринден турду да, полка тюбюнде машокну табып, ортагьа чыгъарды да, аны ичинден териси бла эки бут бла эки жапхакъны алды. Сора Бегийланы Аубекир бла аланы терилерин сыдырдыла, этни, сюекледен айырып, жукъа силкип, туз салдыла да, уллу челекге жыйып, вагонну къабыргъасында бир уллу чюйге такъдыла.

- Бираз туз ичине кирсин да, тагьып къурутурбуз, жетген жерибизде сабийлеге шорпалыкь болур, - деди Билян.

Анам анга дунияны алгъышын этди. Кюн тюшге жууукълашхан болур эди. Паровоз гудокну тауушун юч-тёрт кере къычыртды да, жюрюшюн сел эте барып, тохтады. Вагонну эшиги ачылды.

Бир офицер эшикни аллына келди да:

- Эки эр киши бери тюшюгюз, къалгъанла уа кеси керегигизге барыргъа эркинсиз, былайда эки сагъат турлукьбуз, - деди. Билян бла Аубекир вагондан тюшдюле да, ол офицер жаш бла кетдиле. Бир жарым сагъатдан ала эки челек бла шорпагъа ушаш бир затны, бир машок бла ётмекле кётюрюп келдиле.

- Хар кюн сайын, жетер жери-бизге жетгинчи, ма былай ашарыкъ берип турлукъдула, - деди Билян.

- Да алай этерик эселе уа, бизни къырыргъа элте болмазла, - деп, тиширыула бираз кёл этдиле. Адамла, ауузланып, бираз тынчайдыла. Вагон ичинде шошлукъ тохташды...

Биягъы паровоз гудогун кьычыртып, вагонланы сюйреп тебиреди. Барады, къайры барады, кёпмю барлыкъды, билген жокъ. Эти болгъан челек чайкъала кетип, чюйню бюгюн, энишге ычхынып кетип, нарыны тюбюнде баргъан жангы къатынлы Гузойланы акъсакъ Кёккёзню башына тийди да, аны эсин аздырды. Къатыны Шемшият, челекни эти бла алып, вагонну жарты ачылып баргъан эшигинден тышына быргъады да, бетин тырнап, кесин эшикден атаргъа кюрешди. Аны Билян тыйды, артха тартды. Алай ол дагъьда кесин эшик таба тартдырды. Болмаз-къалмаздан сора, Билян:

- Ай, ананг бергенни тёкгюн, барсанг барчы!-деп, Шемшиятны эшик таба тюртдю. Алай ол артха къачды. Бу болумну кёрген адамла къайгъыларын унутуп, ышаргъан окъуна этдиле. Кёккёз эсин жыйды. Шемшият, мени анам таба тартдырып, къаргъыш этди. Алай анам бир сёз да айтмады, жеринден къымылдамады. Адамла Шемшиятны къылыкъсызлыгъына айып этдиле...

Поезд кече да, кюн да барады. Юч, тёрт, беш, жети...кюн! Сабийле, тиширыула, къартла, къарыусузла бек жунчугьандыла. Поезд, кюндюз бара тургъанлай, бир къарангы тешикге ташайды.

- Бизни кьайры элте эселе да, Урал бла бара болурбуз. Биз школда окъугъан заманыбызда, «Урал тауну тешип, поездле жюрюрча тоннель этгендиле, деген эди устазыбыз», -деди Билян. Биз ол къарангылыкъдан чыкъмай, иги кесек заманны бардыкъ. Андан сора поезд, эшта, бир юч-тёрт сагъат баргъан болур эди, ол, келип, бир станцияда тохтады. Абадан адамла, секиришип тюшдюле да, «кими суугъа, кими аш-суу мажарыргъа чачылышдыла. Алай жерлерине терк-терк жыйылдыла.

- Ол тоннель деген жерде вагонну эшиги бла бирге къоншу вагонда келген Занкишиланы Мустафа къаракъатыш болуп ёлгенди дедиле,- деп келди Аубекир.

Ол хапарны эшитген тиширыула, сарнау салып, жилядыла.

Энтта да барабыз, кюнле, кечеле узундула. Бу жолну ахыры къачан боллукъ болур?..

- Ийсагъан, бу вагондан тюшюп, бир кюн жерде солуп, ёлюр эди! - дегенле да болдула. Кертиди, сау кюнню ичинде товар вагонда къатыш-къара болуп, хазна аш-суу да болмай, ууакъ сабийле бла баргъан алай тынч тюйюл эди. Къыйынлыкъгъа тёзе келген малкъар халкъ, бу артыкълыкъны да кётюрюп барады. Тюз элтип къырып кьоймасала, бир Аллах ургъан жер болмаса, ичинде жаны болгъан къарыу этер, бу халкъ тирнеклер, жашау этер...

Кюн ахсутха жууукълашханды. Паровоз гудогун селейте башлагъанды. Бир кесек баргъандан сора уа ол, селее барып, станциягъа да жетмей, бир аулакъда тохтады. Солдатла, жетип, вагон эшиклени ачдыла.

- Приехали, слезайте, вещи забирайте! -дедиле. Ол биз тохтагъан жерде арбалары бла кёп адам сакълай эди. Хар вагонну къатына келип, офицер жашла:

- Хар юйюрге бир арба жетеди, хапчукларыгъызны, сабийлеригизни жюклегиз. Ала сизни жашау этерик жерлеригизге элтирикдиле, - дедиле.

- Жолдаш офицер, биз къалайгъа келгенбиз? – деп сорду Билян, офицер жашха айланып.

- Жангы журтугъузгъа келгенсиз» - деди ол…