Азап жылланы сууукъ желлерине жыкъдырмай

Малкъарны байлыгъы ёмюрледен бери да адамлары, ариу табийгъаты, битими болгъанды. Уллу журтну ичинде кёп гитче элле, битеу тау элледеча, тукъум чеклеге юлешиннгендиле. Заман узакъгъа кетген эсе да, бюгюн да ол орамчыкъланы, анда жашагъан тукъумланы биледиле. Кимни къайдан чыкъгъаны, жамауатны ичинде не иш тындыргъанын таматала бюгюн да айтырыкъдыла.

Атам, анам да сабийле болгъанлыкъгъа, толу эллени иги жашауларыны хапарын эслеринде кёп заманны тутхандыла.  
 
Атам Асанланы Зашауну жашы Хурттюн Мухолда, анам Эндрейланы Баттайны къызы Зайнаф Чегет элде туугъандыла, анда ёсгендиле, школгъа баргъандыла. Экиси да бир классда окъугъандыла. Ала школда окъуй тургъан заманларына уруш къазауат тюшеди. Хар бир тау элледеча, анга кёре саулай къыралда да урушда жарарыкъ жашланы аскерге ашырадыла. Ол къуру да ол элни, миллетни къыйынлыгъы болмагъанды, саулай къыралгъа келген къыйынлыкъ эди. Мени жигит халкъым а белин къаты къысып, кесин бошларгъа заманы къалмай къартларына ариу айта, ишге жарар деген сабийлерин да ызларындан тизип жашагъанды. Уруш да бошалыр, жашла да юйлерине къайтырла деген умут жюреклеринден кетмеген халкъны аллында не сакълагъанындан хапары болмагъанды.

Урушну тёртюнчю жылы бара эди. Бахчадан жыйгъанлары, малчыкълары жашау этерге болуша, аталарын, жашларын сакъламагъан юйюр хазна жокъ эди. Ючгюл къагъытла келип жарсымагъанла тамблагъы кюннге ышана эдиле. Алай таулагъа жаз жылыуу да иги татыгъынчы, танг къарангысы бла юйлени къадауларын буза, эшиклени къагъып башладыла.

Элледе алыкъа жукъудан уяннган жокъ эди. Жарты жукъулу сабийле, къартла, алагъа къарагъан тиширыула бир сагъатны ичинде кийинип эшикге чыгъып сакълагъыз деген оноугъа бой салдыла. Ол кюнден башлап миллетни тарыхыны бек мутхуз бетлери ачыладыла.

Атамы атасы Къазахстаннга жетгенлей, Акмоленскни сууукъларын кётюралмай, ёлюп къалады. Атадан, анадан да ёксюз къалгъан беш ууакъ  сабийни Макинск районну Карамышевка деген элинде бир юйчюкге жыйышдырадыла. Алагъа  атамы атасыны эгечини юч ёксюз сабийин да къошадыла.Ол сабийлени аталары, аналары да жолда ёлгендиле. Алайлай уллу къар жаууп, боран келип, юйчюклерин жабып къояды. Ол ыйыкъны ичинде не болду эсе да, аурууданмы, ачданмы ёлдюле атамы эки гитче къарындашчыгъы, эгешчиги, эгечинден туугъан эки гитче жашчыкъ да.

Онекижыллыкъ атам Хурттюн, онтёртжыллыкъ Таслиймат бла сегизжыллыкъ Зулийчик ёлген  сабийле бла сау ыйыкъны ичинде ол юйчюкде бегитилип тургъандыла. Андан чыкъгъандан сора, асыры сууукъдан, бузлагъан жерни къазалмай, къар тёбеге ёлюклерин сугъуп, аланы къатларындан кетмей, итле тиймесинле деп сакълап тургъандыла. Жер жылыннгандан сора, аланы асырап, борчларын толтургъунчу, тынчаймагъандыла.

Ол болумда да бар эди жашаргъа ант этгенле, окъургъа кюрешгенле да. Алай жашаудан аллай бир ачыгъан атамы школгъа барып,билим алыр умуту да юзюледи. Иш табып, андан умутчу болгъанлагъа мадарчыкъ этип, аланы жанларын сакълагъан аны иши, окъууу да болуп къаладыла. Ол хар кимни жумушун этип, агъачдан отун келтирип, аны сатып алай кечиндиргенди башларын. Бюгюнлюкде, кёп заман артда къалгъанда, сизни атагъыз бизге бир бек болушхан эди, деген кёп адам барды. Анга бюгюн багъа бергенлери, игилигин билгенлери, хычыуун кёрюнеди, кесибиз ичибизден ыспас этебиз. Хатерни унутмай къайтаргъан адамлыкъны шартыды.

Атамы тамата къарындашы Хаким урушдан къайтхандан сора жашаулары тынчыракъ болады, болушлугъу къарыу береди. Бир жаз эрттенликде юйге ууакъ-тюек керекле алыргъа атам базаргъа тебиреди. Сатыу-алыу эте, айлана, кеси да билмей тургъанлай, анабызгъа тюбеди. Къыйынлыкъ берген жаз башыны кюнлери хар кимни да апчытхандыла. Алай биргесине бир классда окъугъан Зайнафны сыфаты уа аны жюрегин къозгъай, саулай акъылын алып къойду. Уллу къара кёзлери, акъыллы къарамы, ууакъ-ууакъ ышара, сабийликден келген нюрю бир адамгъа да ушамагъанын ангылады.
 
Ол кюнден башлап атам, кёрген къыйынлыгъын унута, жашаууну магъанасын башха затла бла толтургъанны татыуу кёп жараны сылагъанын ангылады.

Билмей тургъанлай жюрекге келген мудахлыкъ тынгысыз эте эди. Зайнаф бла тюберге къоншу элде болса ёте – келе турса да, сылтаула табыла эдиле. Зайнаф да малкъарлы жашха кесини сезимин билдирген эди. Буз къауданны хорлап чыкъгъан жанкъозгъа ушагъан, жангы жашауну чирчигин жокъ этерге киши да сюймеди, жууукъ, тенг да болушдула.  
Анама, атама да онсегизишер жыл бола эди. Атам юйюр къураргъа сюйген умутун къарындашы Хакимге айтады, ол да аны тюзге санайды.

Алай бла Асанлары Эндрейлагъа келечиле ийип, ыразылыкъ аладыла. Отуз биринчи декабрьде, жангы жылны кюнюнде, арбаланы ючюшер ат бла жегип, аланы да жасап, келинни орайда бла келтирип, уллу той этедиле.

Эки къарындаш да бир юйде жашап турадыла. Аланы жашауларын къураргъа къарындашы Хаким бла юй бийчеси Баблий билеклик этедиле. Хакимни къайын къызы Жаппан, Османланы келинлери, акъыллы, сабыр, дин ахлусу адам, сёзю, иши бла да себеплик эте билгенди. Уллу эгечим Раяны атын да ол атагъанды.

Рая туугъанда, атам, анам да кеслерине отоучукъ ишлеп юйге къошуп, юй-жер бола башлайдыла. Алай бла экисине бирге уллу юйюр къураргъа, жети сабий ёсдюрюрге буюрулгъанды. Рая, мен, уллу къарындашым Мурадин Къазахстанда туугъанбыз. Бери кёчюп келгенден сора къалгъан тёртюсю туугъандыла. Мухадин, мында туугъанладан таматасы, Малкъарда школну айырмалы бошап, Москвада Тимирязев атлы академияны  «Бухучёт» бёлюмюн къызыл дипломгъа бошайды.

Атам, анам да,окъургъа онглары болмай къалып, окъургъа сукъланнганлай къалгъандыла. Алай, не заманда да газет, малкъар тилде чыкъгъан журнал, китапланы окъургъа бек сюйгендиле.

Атабызны жанында жюрютген эки китапчыгъы болуучу эди: нарт сёзле бла Хожаны юсюнден хапарла. Назмула жазаргъа да бек сюйгенди. Кёп жазмагъанды, алай кёлюне жетген затны къагъытха салмай къоймагъанды.

Ол сюрюучю эди, заманын бош иймей сибиртгиле этип, аланы эллилеге юлешиучю эди. Бюгюн да элде аны сибиртгилерин сагъынмагъан адам болмаз. Ангылауу терен болгъаны себепли, малы ауругъан болса, атабызны излеп башлаучу эди.

Кеслери окъургъа сукъланып къалгъанлары себепли экиси да, къазауат этип, бизни барыбызгъа да бийик билим бергендиле, ишлерге юйретгендиле. Бюгюн барыбыз да ала юйретген жолда барабыз.

Атам, жарсыугъа, кёп жашамагъанды - алтмыш эки жыл.Аны жашауун алай юзген бюгюн да ачыуу унутулмагъан, замансыз кетген къарындашыбыз Мухадинди. Жюреги тутуп, докторла болушлукъ эталмай къалады. Аны жарыкъ жаннган жулдузу отуз жети жылында ёчюледи.

Миллетни тынгылы адамы, жашауну керти бетлерин кёргенде, ачыгъан, кюйген да этгенди. Сюргюн заманда кеси юйюню отун да тамыза, сабийлерини къолчукъларындан тутуп, ала жаныны къыйыры болгъанын да сезгенди. Ол насыпны неден башланнганын кёре, жашау ёзеги юзюлмегенин билгенди. Аны къатында анабызгъа уа сексен сегиз жыл жашау берилгенди. Туугъанларын, туудукъларындан туугъанланы да кёрюп къууаннганды.