Тютюн: осал къылыкъны биринчи атламлары

-1697 жылда 11 февральда орус патчах Пётр Биринчи кесини буйругъу бла тютюнню  сатып башларгъа эркинлик бергенди.

Европагъа табак биринчи кере Колумбну жолоучулукъларындан сора келгенди. Ол 1492 жылда Кубада болгъанында, матросла бла бирге ол жерли адамланы эллеринден бирине жетеди. Анда ала бир хансны жукку этип, бир жанын да къабындырып ауузларында тутханларын эмда тылпыулары бла ийисли тютюн жибергенлерин эслейди. Ол не затды деп соргъанында, ала «тобако» дейдиле. Ма алай бла табак Европагъа да келеди.

Биринчи заманда анга артыкъ сейир болмагъанды. Алай оналтынчы ёмюрде Португалияда патчахны дворецинде французлу посол Жан Нико французлу тиширыу патчахына Екатерина Медичиге табак чапыракъла береди. Аны башы ауруп къыйналып тургъанын билип, бу къургъакъ чапыракъланы ийиси болушур деген хыйсап бла.

Ким биледи, Екатеринагъа табак кертиси бла да болушханмы эди огъесе угъай, алай бир ауукъ замандан тютюн тартыу битеу аурууладан да болушады деп хапар жайылып башлайды. Патчах а, Жан Никогъа ыразы болуп, «сейирлик дарманнга» аны атын береди – никотин.

Россейге табак 16-чы ёмюрню экинчи жарымында жетеди. Бек терк жайылып башлайды. Алай асыры багъа болгъандан, кёплени башлары борчлагъа къалып тебирейди, къыралдан тышына уа къадар ахча кетип башлайды. Экономикалы сылтауладан сора да, тютюнню мардасыз ичиу ауур ууландыргъанын да кёредиле.

Аны барын да эсге алып, власть бла церковь тютюн ичиуге къажау турадыла. Алдай бла 1634 жылдан башлап, Россейде табак сатыугъа чек салынады. Аны ичген угъай, юйде тутаргъа окъуна жарамагъанды. Бузукълукъ этгенлени уа мюлклерин сыйыргъанны къой, башларын тайдырыргъа окъуна боллукъ эдиле. 1649 жылда адамны тютюн ийисгеген хапары чыкъса, аны бурунун кесип, ызы бла тутмакъгъа ашыргъандыла. Тютюн ичиу кесини сабийин ёлтюргенча аллай гюняхха саналгъанды.

Къыралны бу жаны бла политикасы 1697 жылда Пётр  Биринчи  «Бу затны кабаклада сатаргъа боллукъду» деген энчи буйругъу чыкъгъаны бла тюрленеди.

Саулукълу жашау жанлы болгъанла бюгюнлюкде да кечмейдиле аны аллай буйрукъ этгенин. Бизни къырал тютюн ичиучюлени санына ма аны хатасындан къошулгъанды, дейдиле. Ол кезиуледе уа болум терк-терк тюрленип башлайды. Россейде 1705 жылда чагъырныча, тютюнню да къырал сатып башлайды. Онбир жыл озуп а Петербургда эмда Ахтырка шахарда бирер табак фабрика ачылады. Аны кенг жайылыууна кеси да тютюн ичерге ёч угъай демеген Екатерина II да къошумчулукъ этгенди.

Ма алай башланнганды табакны бизни къыралда тарыхы. Жашауда аз тюрлю зат болмайды, ол кезиуледе уа – бютюнда, шёндюгю алимлени тинтиулери уа тютюнню адамны саулугъуна хатасы болмаса бир тюрлю хайыры болмагъанын шарт кёргюзтедиле.