Аммаларыбызны сюйген оюнлары

Ахыры. Аллы 26 апрельде чыкъгъанды.

"Бешташ"

Бу оюн жаз башында бла кюз артында бегирек ойналгъанды. Бешташ оюн акъылбалыкъ болгъан къызчыкъланы бла жашчыкъланы бек сюйген оюнларындан бири болгъанды. Аны къызла, жашчыкъла да тенг ойнагъанлыкъгъа, ол къыз оюннга саналгъанды.

Бешташны жалан жерге, къыртишге олтуруп ойнагъандыла. Оюнда жаш келинле, жетген къызла да боладыла. Анга быллай ат не себепден берилгенди? Ол беш ташдан башланады. Оюннга экиден аз адам ойнаргъа жарамайды. Алай тёрт, алты, сегиз да ойнаргъа боллукъдула. Жаш тёлю тёгерек, тюплерине бирер тюпгюр салып, жерге олтурады. Оюн онг жанына айланып барады. Сора къыз неда жаш тауукъ жумуртханы сарысындан уллу болмагъан беш ташны алып келеди. Бек алгъа чёп атып, анга кёре башлайдыла. Оюнну магъанасы: ойнагъан адам ташчыкъланы онг къолуна алып, себип атады эм аланы ичинден бир ташны къолуна алады. Ол баш ташды. Ойнагъанда аланы тепдирирге жарамагъаны себепли, «башташха» къош тюшгенлени бирин алыргъа керекди. Нёгерлени бири «бийлик» таш айырады, аны бек артда урадыла. Энди ол жайылгъан ташчыкъланы  бирем-бирем  сол къолну орта бармагъы бла, балан бармакъны ортасы бла ётдюрюп, жайылгъан жерлеринден хазырланнган чунгурчукъгъа жыяргъа керекди. Оюнну башлардан алгъа билмеген адамгъа юйретген этедиле.

Жайылгъан тёгерек ташчыкъланы эки бармакъны тюбю бла ётдюрюп, хатасыз жыяр ючюн, къолгъа алгъан ташны ёрге атаргъа керекди. Ол андан къайтып тюшгюнчю, ташланы бирин бир уруп, бармакълагъа жууукълашдырыргъа керекди, экинчи ургъанда уа, иги да жууукъгъа келтирип, беш уруп, ташчыкъны  эки бармакъны тюбю бла ётдюрюрге керекди. Ызы бла экинчи ташны ётдюрюп башлайды.  Ташчыкъла 5 эселе – бешисин, 6 эселе уа – алтысын бешишер уруп, эки бармакъны тюбюнден ётдюрюп, чунгургъа жыйышдырадыла. Энди ол жюкден къутулду. Экинчиси да ма алай этиледи, алай энди беш угъай, тёрт уруп киргизтирге керекди. Андан сора юч уруп, андан сора уа эки уруп, ахырында уа бир уруп, ташланы барын да, харамлыкъсыз, тешикден чунгургъа жыйып бошаргъа керекди. Ойнагъан заманда бийлик ташны тепдирирге жарамайды, ол тепсе, оюнну башха башлайды. Экинчи кезиу жетгенде, адам бёлюннген жеринден ойнап башлайды. Алай бла оюнну бир жартысы бошалады.

Экинчиси уа былайды. Биягъы ташчыкъланы жыйып, къолунга бирин аласа да, аны ёрге атаса. Ол ёргеден энишге тюшгюнчю уа, ташчыкъланы бирин къолунга алып, ол ёрге сызгъан ташынгы жерге тюшюрмей, тутаргъа керексе. Алай эте, ташчыкъланы жерден жыйып, сол къолунга саласа. Бирерден алып, жыйып бошагъандан сора, экишерден алып жыяса, андан сора ючюшерден башлайса. Эм ахырында уа барысын да бирден алыргъа керекди. Алай бу урум бек къыйын болуучусу себепли, аны бир ненча кере къайтарып этерге тюшюучюдю. Аны бла оюнну экинчи кесеги да бошалады.

Оюнну ючюнчю кесеги уа биринчиледен башхаракъ башланады. Бу кесекде ташчыкъланы барысын да онг къолунга жыйып, бирин а аланы юсюнде саласа. Сора ол юсюндеги ташны ёрге атып, ол андан тюшгюнчю, ташланы барысын да жерге салып, ол ёрге атханынгы тутаргъа итинирге керексе. Аны тутуп, дагъыда ёрге атып, жердеги ташланы бирин къоюп, къалгъанларын а ууучуна жыйып, ол ёрге атхан ташны тутады. Экинчи атханда уа, экисин къалдырып, къалгъанларын а ууучуна жыйып, ол сызгъан ташын тутаргъа итинеди. Алай эте, бирин, экисин, ючюсюн, тёртюсюн къалдыра, ахырына чыгъады. Оюнну бу кесегине «таш тойгъан» дейдиле. Муну саулай жангылмай, ажашмай, харамлыкъсыз ким бошап чыкъса да, хорлагъаннга ол саналады.