Жашауну болгъаныча суратын кёргюзте билген жазыучу

Къабарты-Малкъарны халкъ поэти, Социалист урунууну жигити, РСФСР-ни М. Горький атлы Къырал саугъасыны лауреаты Алим Кешоков дуниясын 2001 жылда 29-чу январьда алышханды.  Бу кюнледе биз аны эсгеребиз.

Ол 1914 жылда 29-чу январьда Шалушкада туугъанды. Атасы Пшемахо кеси заманында тынгылы билим алалмагъанды, жер бла кюрешгенди. Совет власть келгенде уа, анга – аз-маз окъуй, жаза билген адамгъа уллу къуллукъ берилгенди – аны эл революция комитетни таматасына айыргъандыла. Сабийле къара танысала сюйген ревком элинде ат орунда экижыллыкъ школ ачханды. Алим да билимни уллу дуниясына жолун андан башлагъанды.

1926 жылда аны Орус Басханда эл мюлк школгъа бергендиле. Ол анда беш жыл окъугъанды. Аны таматасы уа, назмучу Али Шогенцуков, жашчыкъны поэзиягъа кёллендиргенди.

1931 жылда ол эл мюлк школну бошагъанды. Ызы бла Владикавказда Экинчи Шимал Кавказ институтну тауусуп, элледеги школлагъа устазла хазырлагъан курслада къабарты тилни бла адабиятны окъутханды эмда Рабфакда орус тилден бла адабиятдан дерс бергенди.

Бир жылдан а Москвада миллет жашлагъа бла къызлагъа деп къуралгъан институтда аспирантурагъа киргенди. Алай, ол институт жабылып, Алим Пшемахович Нальчикге къайтханды эмда бир бёлек заманны илму-излем институтну директору болуп тургъанды.

Ол, Совет Аскерни тизгинлеринде къуллукъ этип къайтхандан сора, Нальчикде миллет культураны илму-излем институтуну директору болуп ишлегенди.

Не тюрлю къуллукъда болса да, жазыу ишин а къоймагъанды. Биринчи назмусу 1931 жылда газетде чыкъгъанды, 1934 жылда уа «Жангы къарыу» деген альманахда къауум назмусу басмаланнгандыла. Китабы уа «Таула этегинде» деген аты бла 1941 жылда Уллу Ата журт уруш башланырны аллында кёргенди дунияны.

Алим Кешоков урушну аллындан ахырына дери къазауат этгенди. Биринчи заманда Хост деген шахарда немис десантникле бла урушханды, ызы бла 115-чи Къабарты-Малкъар кавалерист дивизияны къурамында киргенди сермешлеге. Сталинградны къоруулагъанды, фашист киргинчиледен Донбасны, Запорожьяны, Мелитопольну, Кърымны, Прибалтиканы азатлагъанды. Ол къыйын жыллада ол Къулийланы Къайсынны, Къайсын да аны жанын сакълагъандыла. Алай бла, къарындашла болуп, шуёхлукъну юзмей жашагъандыла.

Къайсынны къызы Жанна былай эсгереди: «Мени атам фронтда Ата журтун къоруулай, назмуларында аны махтай тургъанда, аны юйюрюн жандауурсуз, терслик бла юйсюз-журтсуз къоюп, кёп жыллагъа сюргюннге жиберген эдиле. Атам аны юсюнден Отарланы Керимни письмосундан билгенди. Алгъа, ол затха ийнанмагъанлай, ол Алим Кешоковха чапханды. Ала бирге уруш эте эдиле ол заманда. Нёгери анга кёл этдирирге кюрешгенди. Хапар керти болгъаны да ачыкъланнган эди. Атам алай эсгере эди: «Кърым эллени биринде анамдан бла эгечлеримден письмо алдым. Ала Шимал Къазахстанда эдиле. Кешоков бла мен татар къабырлагъа барып, анда хансда жатып, жиляй эдик…» Бек сыйлы адамыбызны ма аллай къыйын кюнлеринде жанында болгъаны ючюн, малкъар халкъ Алим Пшемаховични бютюнда бек сыйлайды.

Урушда этген жигитликлери ючюн ол Ата Журт урушну 1 даражалы ордени, эки кере Къызыл Жулдузну ордени эм иги кесек майдал бла саугъаланнганды.

Уруш бошалгъандан сора Алим Кешоков республикада жарыкъландырыу министри, партияны обкомуну секретары, КъМАССР-ни Министрлерини Советини Председателини экинчиси, республиканы Жазыучуларыны союзуну председатели болуп да тургъанды.

Кёп жылланы Москвада жашагъанды. 1970 жылдан 1980 жылгъа дери СССР-ни Литфондуна башчылыкъ этгенди. Азия эм Африка къыралла бла бирликни совет комитетини, ол къыралланы жазыучулары бла байламлыкъ жюрютген комитетни да членлери болгъанды. 1966–1977 жыллада эки кере СССР-ни, андан сора да РСФС-ни, Къабарты-Малкъарны да Баш Советлерини депутатларына айырылгъанды.

Бу фахмулу адам поэзияда, прозада да бирча къаты ишлегенди. Кёп назму жыйымдыкъланы, романланы, повестьлени авторуду. Аны къабарты, орус, башха тилледе да мингле бла тиражлы китаплары чыкъгъандыла. Ала бюгюн да сюйюп окъулгъанларында бир уллу магъана барды – жашауну болгъаныча суратын кёргюзте билгенди. Аны «Желаю здоровья», «Заоблачные люди», «У меня в гостях», «Плечом к плечу», «Книга утра», «Свет в окне», «Огонь для ваших очагов» деген эм башха назму жыйымдыкълары, «Сломанная подкова», «Вид с белой горы», «Сабля для эмира», «Цвет грушевого дерева» дегенча къара сёз бла жазылгъан китаплары кёплени айырылмаз шуёхлары болгъандыла.

Юйюр жашаууну юсюнден айтханда, Москвагъа аспирантурагъа кирирге баргъанында, Алим Пшемахович оруслу къыз Надежда Лопухованы сюйгенди. Кеси эсгергеннге кёре, жазыучуну анасыны билгичлиги болгъанды. Жаш адамла бирге юйге кирип келгенде, кёпле жаратмагъандыла бу ишни. Орус тилден, культурадан узакъ анасы уа къарагъанлай ангылагъанды келинини адамлыгъын, кертилигин да.

Ала  кёп жылланы ариу жашагъандыла, эки къыз бла жаш ёсдюргендиле. Татьяна биологду, Швецияда жашайды. Елена, филология илмуланы кандидаты, Москвада М. Горький атлы адабият институтну доцентиди. Александр а медицина илмуланы кандидатыды.

Алим Кешоков мамыр жашауда да кёп даражагъа тийишли болгъанды. Ол – Социалист Урунууну Жигити, эки кере Ленинни, юч кере Урунууну Къызыл Байрагъыны, Октябрь Революцияны, «Халкъла шуёхлугъуну», «Сыйлылыкъны белгиси» орденле бла, Польшаны, Къытайны орденлери, иги кесек майдал бла да саугъаланнганды. М. Горький атлы, М. Шолохов атлы къырал премиялагъа да тийишли болгъанды.

Адамлыгъына, фахмусуна, билимине бизни къыралдан тышында да бийик багъа берилген жерлешибиз дуниясын 2001 жылда 29-чу январьда алышханды. Ол ахыр ышыгъын туугъан элинде тапханды.

* * *

Сау кечени чыракъ жанып турады,

Терезеден жолгъа жарыкъ урады,

Жашы кетгенди… жокъду юйюнде.

Жукъу къачхан ана уа – кюйюнде…

 

Сынау келип тюшгенди башына -

Къайгъы этип жашайды жашына.

Фронтда жолун жарсыу бла ёнчелей,

Кёз къысмайын чыгъады кечеде…

 

Уруш къазауатда сюркелгенде,

Тютюн башын жабып келгенинде

Неда кече жамычысын атып,

Кёреди ол юйде чыракъ жанып.

 

– Отоуунда жарыкъ болуп турсун,

Жолларына мындан жарыкъ урсун, -

Деди ана. Тюз ай чыкъгъан чакъда,

Жанадыла юйде ол чыракъла.

 

Къызыу, сууукъ да бир бирин къууа,

Чыракъ ёчюлмейин, жанып тура!

Алай болса, аны жашы ёлмез,

Анда жара къыйынлыгъын кёрмез.

ТУУГЪАН ЖЕРИМ

Бийиксе сен! Махтауладан

Бизни бийик эте турдунг.

Чумну къызыл бутагъындан

Болдунг, жана ёмюр отунг.

 

Саулай да сен – эскилиги,
Жангылыгъы гыржынланы,

От жагъаны эрттелиги,

Жангылыгъы кибик аны.

 

Тангны ичесе кёкледен,

Къарла акълыгъында тохтап.

Ишни саласа ёргеге,

Сыйын, даражасын жокълап.

 

Сейир тюйюлдю, тюшлеринг

Алда боллукъ затны кёре,

Аны бла бирча, тюнлеринг -

Жигитликден толу тёрле.

 

Сен кюрешмезсе ант этип

Бошунакъгъа, ансдан, къуру.

Жашайса сен, туугъан жерим,

Сёзле бла этмейин букъу.

 

Жашы Кавказ бийиклени –

Учарма, атымы жерлеп,

Тангын ичерча кёклени,

Къарла акълыгъына ёрлеп.

АРАБЫЗДА УЛЛУДУ ДУНИЯ…

Арабызда уллуду дуния,

Бирге тюбеп кёрюнмейди жолла.

Кёзлерими жапсам а бир чакъгъа,

Сеземе, сен тиесе деп манга.

 

Черек эдим, алай а шауданым,

Санга бара, кёрдюм къуругъанын.

Кёзлерими жапсам а бир чакъгъа,

Чачынг туман болады аллымда.

 

Къычырайым десем, тохтап ёнюм,

Булут болсам, жаумам, жауун тёгюп,

Кёзлерими жапсам а бир чакъгъа,

Къушлай учады ийнаныу башда.

 

Бардым, умут кёралмадым толуп умут,

Къанатлыла жолнуму унутуп?

Кёзлерими жапсам а бир чакъгъа,

Ауазынгы эштеме узакъда.

 

Мен кимме? Бир ёллюк жан аламда.

Андан татлы болур асыу манга,

Болуп керти, ол мен сезген затла

Сюеме келселе шо бир чакъгъа,

Кёзлерими тургъанымда жаба.