Къуш уясы Хабазым

Хабаз бек ариу тау эллерибизден бириди. Анга кире келген жерде, тау башында Агойланы жери деп  барды -  ариу чаллыкълы жер. Анда алгъа будай, артдаракъ жыллада уа картоф ёсдюрюп да тургъандыла. Тууарла, ууакъ аякълы малла да тутхандыла. Балыкъ суу Хабазны экиге айырады - чегет эм  кюнлюм жанына.

Балыкъ деген битеу да тюрк тилледе «чабакъ» деген сёздю. Чабагъы да бек сыйлыладанды – ала  неда бий чабакъ. «Уллу аман къол»,«Гитче Аман къол» деген жерле да бардыла. «Къызыл къол» деген дорбунлу къаялада къой орунла болгъандыла, Уяналаны Татарны бла аны юч къарындашыны къошлары да анда эдиле. Мени къарт анам айтханнга кёре, аланы минг къойлары болгъанды. «Мезекей» деген ариу жерде эл къой къозула тутханды. Бир кере алайда къошлагъа от тюшюп, кёп малкюйгенди. Аны ючюн алайгъа «Къойла кюйген» деп да айтадыла.Хабазчыла, ол жерледен сора да, «Ауар сыртда» да мал тутуп, бишлакъ этип, жау чайкъап болгъандыла. Артда уа алайда сют заводла да ишленнгендиле.

«Жашла кетген» деген жер а Балыкъ сууну бек тар жерлеринден бириди. Алайдан, кесине базынып, кёп адам секирип ёталмагъанды. Бир ненча жаш суугъа кетгендиле. Тиширыу болуп жангыз Отарланы Абийса ётгенди деп, элде аллай хапар жюрюйдю. «Мушт» деген жерде уа  буруннгулу таулула алтын сюзюп болгъандыла. Алтындан бек сейрлик затла этгендиле.

«Ташчалманда» уа бичен этгендиле. Чегет жанында, ары тюбюнден кире баргъан жерде, уллу ариу юй болгъанды. Чегетни жери да, ол юй да Гюржюбий деген бийни эди. Ол чегет жанына мал ётдюрюрге окъуна къоймагъанды. Къарачайдан келип, жангы юйюр къурагъан Герюкланы Хажымырзагъа сабанлыкъ жер бергенди, шуёхлукъ да жюрютгенди.

Айтыугъа кёре, Хабаз кёчгюнчюлюкге дери окъуна жети кере тюп болуп, жангыдан къуралгъанды. Озгъан ёмюрледе бу эл Жарашты Жюнюс деген бийни жери болгъанды. Кеси да шахар эди дейдиле. Шагъатла къайда десегиз, «Сюйреучю» деген жерде уллу юй ташла бардыла, асыры тик жерледен, алайдан гебенлени сюйреп тюшюредиле. Жарашты Жюнюс, асыры байдан, алтыны, кюмюшю дуниягъа сыйынмай болгъанды. Душман къыралгъа киргенде, байлыгъым жаугъа къалмасын деп, «Мезекей» аягъында къара къаяны жарылгъанына къуйгъанды.

Бу жерле мени жерлеримдиле деп Тюрк ёмюрде да даулап тургъанды. Хабаз бек буруннгу элледен болгъаныны шагъаты: эски, буруннгу къабырланы юслерине дагъыда къабырла салынып, бир ненча къатыдыла. Элни баш жанында Огъары элде, биз, сабийле, къалакъ ташны юсюнде жатып, кюннге кесибизни къыздырсакъ, къарт аналарыбыз: «Тюшюгюз, ол къабыр ташды»,- деп, кёп урушхандыла.  Жаш тёлю элни хар ташын сюерге, таныргъа, сакъларгъа керекди. Ол хар таулуну да борчуду.

Хабазны юсюнден сейир хапарла жюрюйдюле. Ма аладан бири: Хабазда Сибилчи хажи деп бир киши къойларын кюте болгъанды. Ол диннге бек къаты эди. Бир ингирде, Тейри эшиги ачылып, ол, абызырамай, тилек этгенди:

– Алгъышымы, къаргъышымы да къабыл эт, – деп. Андан сора Сибилчи хажини алгъышы, къаргъышы да къабыл болуп баргъанды. Бюгюн окъуна бир-бир тиширыула къызларына: «Аллах ючюн, Сибилчиден юлюшюбюз барды, керексизге кишини къаргъагъан иш этмегиз», деп юйретиучюдюле.