«Къыргъызлыла, тюрклюле бла узбеклиле бизни иш кёллюлюгюбюз ючюн бек сюйгендиле»

Малкъар халкъ зор бла кёчюрюлген кюннге 

Адам сабийлигинде кёргенни, эшитгенни, сынагъанны кёлюнде, эсинде терен, ачыкъ тутады.   Баккуланы Элжорканы жашы Хутайгъа малкъар халкъ зор бла кёчюрюлгенде 13 жыл толгъан эди. Миллет ата журтуна къайтхандан сора 45 жыл озгъанда уа ол сабийлигинде сынагъан, кёрген затланы жазып, туудукълагъа, шёндюгю тёлюге насийхатха къойгъанды. 

Мени къолума 12-бетлик школ дефтер тюшгенди. Анда уа ууакъ, басымлы къол ыз бла, жазылгъаннга жангы шартла къоша, кемчиликлени кетере, Хутай орус тилде кёчгюнчюлюкню, Орта Азиягъа жолну юслеринден эсгериулерин жазады. Хау, хар таулугъа да 1944 жылны 8 марты бирча башланнганды: къолларында сауутлары бла аскерчиле бла офицерле эшиклени къагъып, юйдегилени уятхандыла: «Жыйылыгъыз! Кёчюрюлген этесиз! Сизни эки сагъатыгъыз барды!».

 - Алай бек къоркъуулу ишле энтта алда кёре эдим. Халкъны сарнаууна, сауулмагъан ийнеклени, ач бузоучукъланы ынгырдауларына итлени ачы улугъанлары къошулгъанды. Ол жюрегинги жаргъан, ачы, бушуулу тауушха тёзер онг жокъ эди, - деп жазады ол биринчи бетледе.

 13-жыллыкъ жашны эсинде Бабугентни халкъын саулай Холам-Бызынгы эм Малкъар черекле бирге къошулгъан жерде жыйгъанлары, адамланы сауутланнган аскерчиле сакълагъанлары, адамланы жолгъа алыргъа къойгъан къолайсыз хапчуклары бла америкалы студебеккер машиналагъа жюклегенлери къалгъанды.

 Дагъыда ауур жюклени, малланы ташыуда хайырланылгъан вагонла да тюшгендиле аны жюрегине: «Бизни эшелон бек ахырда тургъаннга ушай эди.  Жауун челекденча къуя… Бизни аскерчиле вагонлагъа жыйдыла. Аланы ичлеринде бир аман, уулу ийис ургъанды бурунума, анда химикатла ташый болур эдиле, баям. Биз, сабийле, чючгюрюп, жётел этип башлагъанбыз», - деп жазылыпды эсгериуледе.

Орта Азиягъа бла Къазахстаннга жолда миллет кёрген къыйынлыкъланы юслеринден кёп жазылгъанды. Кертиди, ары темир жол кёчгюнчю халкъланы сюеклеринден толуду. 18 кюнню ичинде уа сууукъдан, ачдан, аурууладан 562 адам ауушханды.

Ма Хутай да аллай бушуулу ишни шагъаты болгъанды. Сабийин тас этген ана баласыны ёлюгюн букъдурургъа кюрешгенди. Алай аскерчиле ийисден ангылап, аны станцияладан биринде басдырыргъа буюрадыла. «Аны кереклисича басдырмагъандыла, жол жанында бир гитче уру къазып, ары салып къойгъандыла», - деп жазады ол.

Ма алай бла жолну къыйынлыкъларына тёзе, эшелон Ташкентге жетеди. Мында уа аны эсинде таулулагъа бла къарачайлылагъа тюбегенлери къалгъанды. Ала отузунчу жыллада кулаклагъа къажау кюрешни кезиуюнде кёчюрюлгенле болгъандыла.  «Акъсакъалла, аммала бир бирлерин танып, жиляп, бек тансыкълагъан эдиле, жууукъларын да сурагъандыла. Сора, къоркъмагъыз, тилибиз ушайды, динибиз да бирди, мында миллетле къонакъбайдыла, деп кёл этдирирге кюрешгендиле», - деп жазады ол дефтеринде.

Баккуланы юйюр Къыргъыз ССР-ни Ош областыны Къарасуу районунда   Ворошилов атлы колхозгъа тюшеди. Жангы юйге баргъан жолда уа Хутайны сейирге тюеле къалдыргъандыла. Кавказлы жаш быллай тамаша хайыуанны бир заманда да кёрмегенди.

Бир тюрлю терслиги болмагъан, сабийлиги сыйырылгъан 13-жыллыкъ жашха билим алырны, ойнарны орунуна ишлерге тюшгенди. «Таулу халкъ иш кёллюдю, жерине тохтагъанлай, не къыйын жумушдан да къачмай, урунуп башлагъанбыз. Анда жашагъан халкъла, асламында къыргъызлыла, тюрклюле бла узбеклиле, бизни иш кёллюлюгюбюз ючюн бек сюйгендиле, хурмет этгендиле. Биз ётмекни юлешип бирге жашагъанбыз», - деп жазады ол дефтеринде.

Кёчгюнчюлюкде Хутай Сарбашланы Зулкъарнийни къызы Хауа бла юйюр къурагъандыла, ала тёрт къыз бла эки жаш ёсдюргендиле. Аладан туугъанла, туудукъла да бюгюнлюкде 25-диле.

Къызладан бири Къулийланы Къайсын атлы малкъар драма театрны актрисасы Ларисаны бизге айтханына кёре, атасы кёп жылланы Къашхатауда Дом бытада тамата бухгалтер болуп ишлегенди. «Баккуланы Хутайны къызыма десем, аны таныгъанла бюгюн да атамы ариу сёзле бла сагъынадыла. Ол адамлагъа болушууну неден да магъаналыгъа санагъанды жашауунда. Дефтерни нек жазгъанды деп сорлукъ да болурсуз. Атам 8 март жууукълаша келсе, Кавказгъа къайтханлы ма быллай бир жыл озду деп, санап, анда жашауларын эсгерип туруучу эди. Атам а миллетге, тукъумгъа магъаналы ишлени, тарихлени жазып, жыйышдырып турургъа бек сюйгенди», - дейди бизге Лариса.