Бек эрттегили тарыхы болгъан журтубуз

Бахсан тау жамауат бир атлы сууну жагъасында орналгъанды, аны  къыбыладан къоншусу Сванетияды, шималдан – Къабарты, кюнбатышдан -  Чегем, кюнчыгъышдан – Къарачай.  Аны бек эрттегили тарыхы барды. Жазмада аны биринчи айтылгъан шартлары Минги тауну тийресинде аслам эллени бла къалаланы жокъ этип келген Тимур бла байламлыдыла.  Аны юсюнден материалны философия илмуланы кандидаты Жангуразланы Мухаммат жибергенди. Биз аны хазырлап газетде басмалайбыз.

15-17-чи ёмюрледе Бахсанны ёрге жаныны тийрелеринде къарачайлыла да жашагъандыла. Артда аланы кёбюсю, мындан кёчюп, Къобанны баш жанына кетгендиле.  18-чи ёмюрде бери  Бызынгыдан адамла келип, мында къалгъан къарачайлыла бла къатышхандыла.  Артда  былайда жашагъанланы саны бирси тау жамауатладан, Къарачайдан   эм Сванетиядан кёчгенле  бла кёбейгенди.

Мындагъы жамауат 1921 жылда Малкъар округга къошулгъанды, 1922 жылда уа,  жыйырма сегиз посёлка болуп, Къабарты – Малкъар автоном округга киреди. 1944 жылгъа уа бу  жамауатны мурдорунда къуралгъан Элбрус районда жыйырма эл болгъанды. 2014 жылда уа  аланы саны онбирге жетеди.

Бахсанда Орусбийлары таубий тукъумгъа саналгъандыла. Ала бызынгылы Сюйюнчладан чыкъгъанладыла.  Аны себепли была  да Барак- ханны туудукъларыдыла.

Бызынгыны юсюнден басмалагъан материалда айтханыбызча, халкъда жюрюген таурухлагъа кёре, акъылбалыкъ болмагъан Сюйюнчланы Орусбийни жашы Чёпеллеу атасыны  жууукълары бла келишмегенлерини сылтауундан анасыны тукъуму жашагъан Чегем ауузгъа кёчгенди. Жаш ёсгенинден сора ол Бахсан тарына ётеди. Аны туудукълары Орусбийлары болгъандыла. Бу ишле 18-чи ёмюрню экинчи жарымында жерлерин тапхандыла.

Ол  жамауатны эллери Бахсан тарыны чеклеринден чыкъмайдыла. Аланы толу тизмеси: Абдуллалары,  Бедик, Гягиш, Гижгит, Гирхожан, Губасанты, Джапыртала, Жагъа, Жанхотия, Ит-Къол, Камук, Къамиш, Къызген, Къызыл - Кёз, Къылды, Къой-Сюрюлген,  Курму, Кыртык, Кёнделен, Къочхар-Таш, Лашкута, Маммашлары, Моллалары, Мукулан, Озарукълары, Сары-Тюз, Согалары, Тегенекли, Терс-Къол, Тызыл, Тырныаууз, Тотур,Огъары Бахсан  (Учкумен  эл), Чылмас, Шаш-Бауат, Элжурт.

1944 жылгъа мындагъы тукъумла: Абдуллалары, Аджилары, Аккайлары, Алийлары, Алчагъырлары, Амангуллары, Анахалары, Аппайлары, Апсууалары, Атанлары, Атаккулары, Атмырзалары, Атталары, Афашокъалары, Ахкёбеклары, Ахматлары, Ачабайлары, Багъатырлары, Байдалары, Байзуллалары, Байрамукълары, Байрымкъуллары, Байсолтанлары, Балалары, Бапыналары, Баразбийлары, Батчалары, Бачилары, Башийлары, Бедерханлары, Беремлары, Беккалары, Биджилары, Бийчеккулары, Болатлары, Борчалары, Ботталары, Будайлары, Буталары, Габолары, Газийлары, Гедийлары, Геккилары, Гузойлары, Гюлюйлары, Гуданалары, Диналары, Даванидзелары, Дауутишалары, Домбайбутлары, Жазалары, Жанатайлары, Жантуулары, Жантуудулары, Жаппулары, Жарашуулары, Жерештилары, Жашалары, Жеттелары, Жолалары, Журтубайлары, Залийханлары, Искандерлары, Къантемирлары, Къайтукълары, Къартлыкълары, Кекюлары, Кетенчилары, Князлары, Къонакълары, Къудайлары, Къулийлары, Къумукълары, Къочхарлары, Къубанлары, Курданлары, Кючюклары, Локиялары, Магометханлары, Макытлары, Малкъарлары, Мамсурлары, Маргиянлары, Мелиянлары, Мокъалары, Моллалары, Маниялары, Мирзолары, Мурзабеклары, Непелары, Ногъайлылары, Озарукълары, Ёлмезлары, Омарлары, Отарлары, Папашлары, Рахайлары, Сарылары, Сардиянлары, Саубарлары, Селялары, Сейинлары, Согалары, Созайлары, Сотталары, Солтанлары, Таймазлары, Тамалары, Таппасханлары, Татталары, Тебулары, Тебердилары, Теммолары, Тенгизлары, Тёппелары, Терболатлары, Тиллары, Толгъурлары, Тохтарлары, Трамлары, Ёзденлары, Орусбийлары, Уяналары, Хабичлары, Хаджилары, Хаджимырзалары, Хадушлары, Хажарлары, Хазналары, Хайырлары, Ханизалары, Хапалары, Хотидлары, Хочулары, Холамлылары, Хусайналары, Цирихлары, Чуашлары, Чеченлары, Черкеслары, Чыпчыкълары, Чомартлары, Чочайлары, Шауалары, Шауарденлары, Шаханлары, Шафиянлары, Шекерлары,Эдокълары, Элеккулары, Элбайлары, Энейлары, Этезлары, Эфендилары, Эхчилары, Юсюплары.

Бахсан ауузну тийрелеринде  буруннгу заманладан къалгъан кёп тарых эм маданият эсгертме сакъланнганды. Ол санда эски эллени оюлгъанлары, Къырымшаухалланы Къамгъутну  кешенеси.

1896 жылда Бахсан жамауатда  2397 адам жашагъанды, Гирхожанда уа – 318 (Терк рузлама, 1898 ж.).

1910 жылда Терк рузламада   бу жамауат жыйырма эки посёлкадан къуралгъанды деп белгиленеди. Ол элле быладыла: Учкумен  эл, Курму, Къызген, Губасанты, Джапыр - Тала, Гягиш, Тегенекли, Къой - Сюрюлген , Ит - Къол, Терс-Къол, Къамыш, Къылды, Чылмас, Къызыл - Кёз, Мукулан, Тотур, Эл -Журт, Гирхожан, Камык, Гижгит, Шаш-Бауат, Кыртык .

1914 жыл Терк рузлама: Урусбийлары, Курму, Къызген, Губа-Санты, Джапыр -Тала, Гягиш, Тегенекли, Къой -Сюрюлген, Ит - Къол, Тонгуз -Орун, Къамиш, Кылды, Чылмас, Къызыл -Кёз, Мукулан, Тотур, Эл - Журт, Гирхожан, Камук, Гижгит, Шаш-Бауат, Кыртык. Битеу да бирге жыйырма эки посёлка.