Атыран таш

«Тамакъла» деген жерчик Тёбен Жемталадан бир жанлыракъ жерде, Къырлауатны кюн бетинде орналгъанды. Онтогъузунчу ёмюрню ортасында ары кёчгенледен бири Горойланы Гитчени атасы болгъанды. 1913 жылда  Чирик Кёл къатында, Жанхотланы журтларын бузгъан кишилеге къарап: «Тереклени да ууатмай, хуналаны да бузмай къойгъанлыкъгъа, суусаплары къанмаймы  къаллыкъ болур эди!?» - дегенди Гитче.

Отузжыллыкъ гитче андан жаяулай къайтып келе, суу боюнунда тёгерек темир бет ташны кёргенди. Аны да инбашына кётюрюп келе, Гожукъ деген жерде ийнегин къозлап тургъанлай кёргенди. «Не хадагъа этейим энди уа?! Бу ариу ташны къоюп кетсем, экинчи табармамы, къалырмамы? Бузоуну къоюп кетсем а – бёрю ашап къоярыкъды», - деп, оюмлаша, ташны, бузоуну да эки къолтугъуна алып, юйге тебирегенди. Гитчеча къарыулу кишиге, тап кётюрюрге болса, бузоу бла таш ауур да болмаз эдиле. Алай, ийнандырып айтайым,  100 килограмм чакълы ауурлугъу болгъан тёгерек таш бла бузоу, келишли бузоу, жангыз  адамгъа бек къыйын жюкдюле.

Гожукъдан юйге – юч къычырымгъа, не бузоуну жерге салыргъа онг болмай, не ташны башха амал бла кётюрюрге жарамай, тёбеле, къырла бла солумай келген къыйын иш эди.

«Атыран таш» - оюнду эм былай бардырылады. Беш-алты атлам узунлугъу болгъан агъач къырыкъны ичи бла тёнгерей барып, таш батыууракъ тюз жерге тюшерге керекди. Алайчыкъда, таш тёнгереп тюшген жерде, юч-тёрт адамны белгилери болады. Тёнгереген таш белгилени къайсына барып тохтаса да, ол адам эки сан (очко) алады.

Кезиу-кезиу тёнгерете да, экишер сан ала, оюнну ахырында ким кёп сан алса да, хорлагъан олду. Ташны ючюшер кере тёнгеретедиле.

Атыран ташны къырыгъы, тюшер жери да тап хазырланып ойналса, адамны кёлю тартып, ойнаргъа ачыла барады.

Жюз китлограмм чакълы ауурлугъу болгъан ариу, тёгерек атыран таш, Горойланы Гитчени ташы, малкъарлыла Азиядан къайтып келгинчи, багуш тюбюнде тургъанды. Ол бизни тарыхыбызны бетлеринден бириди.

Кедимни оюну

«Кедим элге келгенди

Эдим эсде къалгъанды,

Жюн-Къысарда талагъа

Уллу алгъыш баргъанды», -
деп, халкъ ауузунда жюрюйдю.

Оюнну этер ючюн тап таякъны бир къыйырын тенг кесип, бирси къыйырын а чюйча жонуп, жерге чанчадыла да, тенг къыйырына чюйкени тохтарча саладыла.

Оюнну хали: ойнагъанла ненча болсала да, тизгин турадыла. Сора бирем-бирем келип, чюйкени таякъ бла уруп, чюелтип, узакъгъа жетдиредиле. Узакъгъа учхан чюйкени уа биреу не этегине, не бёркюне тутуп алып, артха айландырып, таякъны марап атады. Чюйкени таякъгъа тийирген, келип таякъны алып, чюйкени урургъа эркинди. Тизгинде тургъанладан кезиу жетген чюйкени тутаргъа чыгъады. Чюйкени тутхунчу – уруп турургъа боллукъду. Аны тутхандан сора да, артха айландырып атып, таякъгъа тийдирирге керекди. Алай болмаса, чюйкени ургъан алышынмайды, аны тутуучу да чапханлай, таякъгъа тийдиргинчи, ызына сызгъанлай турлукъду. Чюйкени: «Бир, эки», - деп, хар ургъанын экиге санап барадыла. Санауу кимни кёп болса да, озгъаннга ол саналады.

«Кедимча ургъанма, чахауада тургъанма», - деп къычыргъандыла.