Банкла артыкъ кёп процент тёлемеген кезиуде ахчаны къалай сакъларгъа боллукъду?

Бизни къыралда банклада вкладланы процент ставкалары аздан-аз бола барадыла. Бюгюнлюкде аланы орта ёлчеми 4,5 процентге дери тюшгенди. Келир жылдан башлаб а бир миллион сомдан артыкъ болгъан вклад келтирген файда ючюн налог окъуна тёлерге керек боллукъду. Быллай болумда ахча иги файда келтирирча аны къайры кёчюрюрге тийишлиди деп сагъышланаса. Эсинге уа биринчиден облигацияла келедиле. Ол амалны тинтиу бла «Комсомольская правда» газетни корреспонденти Евгений Беляков кюрешгенди.

Адамла финанс учреждениялада счётлада отуз триллиондан аслам сом тутадыла бюгюнлюкде. Тенглешдирип айтханда, ол федерал бюджетни биржыллыкъ къоранчларындан бир бла жарымгъа кёпдю. Биз банклагъа ышанабыз. Нек дегенде ахыр онбеш жылны ичинде къыралда вкладланы страхование этиу система ишлейди. Анга кёре банк лицензиясындан къуру къалса неда банкрот болса, адамлагъа счётларында болгъан ахчаларын къайтарадыла. Аны эм уллу ёлчеми 1,4 миллион сомду.

Арт кезиуледе РФ-ни Ара банкы ключевой ставканы азайта барады. Бюгюнлюкде аны ёлчеми болмагъанча гитчеди – 4,25 процент. Сёз ючюн, 2015 жылда ол 10,4 процент эди. Коммерция финанс учреждениялада вкладланы юсю бла тёленнген процентлени ёлчеми ма бу ставкагъа кёре болады. Шёндю халкъ банкладан ахчаларын аслам халда тешип башламагъанлыкъгъа, кёпле къоратыргъамы огъесе башха жерге кёчюрюргеми деген сагъышдадыла.

Бек женгили – облигацияла сатып алыргъа. Инвестицияла бла энди кюрешип башлагъанлагъа ол эм биринчи амалды дейик. Облигацияла вкладлагъа ушайдыла. Ала келтирлик файданы ёлчеми жик-жиги бла тохташдырылады. Алай ала багъалы къагъытла болуп, кеслери да биржалада жюрюгенлери ючюн бу амал аз-маз къоркъуулугъа саналады.

Облигация – борчлу багъалы къагъытды. Энчи айтханда, къыралгъа неда бизнесге берилген кредитге саналады. Компания (биржаны болушлугъу бла) сизден ёнкючге 95 сом алып, бир жылдан 100 сом къайтарыргъа сёз береди. Неда келир он жылны ичинде жыл сайын беш процент тёлеп турургъа, ызы бла уа аллында алгъан ахчаны саулай къайтарыргъа. Быллай файдагъа «купон» дейдиле. Нек дегенде алгъын кезиуледе къагъыт облигацияла жюрюгендиле. Процентлени тёлегенде уа аладан бир кесегин кесгендиле. Облигацияны файдалылыгъы къуру купоннга угъай, аны рынокда жюрюген багъасына кёре да болады. Ол а биржада сатыу-алыу баргъанына кёре къуралады.

Сёз ючюн, быллай къагъыт иги файда келтирип тебирегенин кёрселе, инвесторла аны алып башлайдыла. Ол а аны багъасын эмда келтирирге боллукъ файдалысын да тюшюреди. Энтта да бир юлгю: къыралны экономикасында къыйын кезиу башланыр неда компания банкрот болур деген къоркъуу чыкъса, облигацияланы багъалары тюшюп тебирейди. Къоркъмай къагъытны ахырына дери тутхан инвестор а аслам файда тюшюрюрге боллукъду.

Мында дагъыда бир энчилик барды – облигацияны къачан сюйсенг да сатаргъа боллукъду. Хуржун телефонда кнопканы басханлай, счётунга ахча тюшеди. Облигация ишлеген процентле тас болмайдыла. Банк вкладла бла уа алай тюйюлдю.

Бегирекда кенг жайылгъан эмда къоркъуусузлугъа саналгъан инвестиция ма олду. Ахчаны ёнкючге битеу къыраллада властьла аладыла. Неда кеси гражданларындан неда тыш къыраллы гражданладан. Быллай багъалы къагъытлагъа къырал облигацияла дейдиле. Сёз ючюн, дунияны экиден бири АБШ-ны облигацияларында тутадыла ахчаларын. СССР-да уа хорлам займны облигациялары болуучу эдиле. Ала бла файда алыргъа эмда къырал лотереяда хорларгъа да онг болгъанды.

Россейде быллай облигациялагъа ОФЗ (федерал займны облигациялары) дейдиле. Аланы Финансла министерство чыгъарады, Сбербанкда вкладча аллай ышаннгылыгъа саналадыла. Аны алгъан адам ахчасындан жаланда къыралда дефолт болса къуру къаллыкъды. Алай Россейде алтындан эмда тыш къыралланы ахчаларындан бек уллу къыстырыкъ этилгени себепли андан къоркъур кереклиси жокъду. Ол эм азындан 5-7 жылгъа жетерча алайды.