«Бизни баш муратыбыз - университетибиз дунияны эм сыйлы окъуу юйлерини алларында барырча этиудю»

МГУ-ну ректору Виктор Садовничий - цивилизацияны сакълауда университетни магъанасыны юсюнден

2017 жылда абитуриентлени окъуугъа алыу кампания да бошалды. Хар замандача, Москваны  Ломоносов атлы къырал университети кёпле кирирге сюйген вузлай къалады. Студентлени, Бир къырал экзаменни, «Долина МГУ» проектни  эм башха  затланы юслеринден аны ректору Виктор Садовничий «Аргументы и факты» газетге хапарлагъанды.

-Виктор Антонович, сиз ЕГЭ-ге къажаусуз.  Сизни вузугъузгъа киргенлени юлгюсюнде билимни даражасын анга кёре ачыкълагъан артыкъ тюз  болмагъанын айтасыз. Ол кёз къарамыгъыз тюрленмегенмиди?

-Мен, алгъынча, Бир къырал экзамен сакъланырыкъ эсе, аны иги да башхаракъ этерге керекди деген акъылдама. Хау, ол аз-аздан тюрлене барады, аны да белгилерге тийишлиди. Тестле кетерилгендиле, энди кенгертилген жууапланы излеген соруула бардыла.

Болсада эм уллу  кемчилиги уа башхады. Аны къалай кетерирге боллугъун билген да къыйынды. Ол а, сабийле къайры окъургъа барлыкъларын сайлап, жаланда ары керекли предметледен сынаулагъа эс бургъанларындады. Алай бла уа биз аланы кеслерини энчи тизмелерине къошулмагъан дисциплиналадан  къалай къарыусуз болгъанларын кёребиз. Аны себепли, сёз ючюн, журфакда орус тилни борчлу халда кийиргенбиз. Алайсыз журналистле грамматика халатла бла жазарыкъдыла.

Саулай алып айтханда уа, абитуриентни билимине жаланда аны ЕГЭ-де алгъан балларына кёре багъа бичгенни тюзге санамайма. Ол бир кесек башхаракъ болургъа керекди. Анда школчуну кёп жылланы ичинде жетишимлери, аттестатны орталыкъ оценкасы, аллай онг бар эсе, вузда къошакъ сынаула да эсге алыныргъа тийишлидиле.

                                            Ансыз бир жерге да угъай

-Эркин этигиз  сизни бла келишмезге: битеудуния жорукъ - хар нени  бир бири ызындан тизип угъай, жаланда энчи усталыкъгъа керек боллукъ затланы окъургъа. Ким биледи, биз сабийлени бошму къыйнай болурбуз, алагъа аллай бир предметни «жюклеп»?

-Угъай, мен да былайда сиз айтханнга ыразы тюйюлме. Аллай ангылам барды - «мурдорлу билим бериу». Адамны окъургъа эм сагъыш этерге юйретирге керекди. Аны уа жаланда энчи, жюз жылла бла сыналгъан предметлени мурдорунда этерге боллукъду. Ала, сёзсюз, математика, литература, физика эм илму бла байламлыдыла,  дагъыда искусство, гуманитар дисциплиналадыла. Базалы ёлчемге тасха тюшюрюп, усталыкъгъа алай юйреннген инсанны жашаугъа хазырланыуу  да учхаралай къалады.

Окъуучуну базалы билими тийишли даражада  тюйюл эсе, ол кесини жолун да тюз сайлаяллыкъ тюйюлдю. Дагъыда аны усталыгъы бир тюрлю сылтау бла жашауда керек болмай къалса, анга аны да къыйын алышыргъа тюшерикди. Биз а дуния къалай терк тюрленип баргъаныны шагъатларыбыз. Советлени кезиуюнде окъутууну магъанасы, къыйыны, кючю да анда эди – ол тутхучлу, ышаннгылы, мурдорлу билим бериуню заманы эди. Артда уа аны барысын да тас этдик.

-Бизде  алыннган билимни  дунияда жери къалайды? Сабийлерин окъутургъа АБШ-гъа, Англиягъа жибергенле тюзмюдюле?

-Ол, сёзсюз, жангылычлыкъды. Мен алай сунама, бизде мурдор билим бериуге кёре дунияда алагъа жетген болмагъан  университетлерибиз бардыла. Аллай вузну таууссанг, Америкада окъуна андан ары карьеранг ёсерикди. Сабийлерин школдан сора тыш къыраллагъа жиберип, жюзле бла саналгъан ата-аналаны артда сокъураннганларына кесим шагъатма.

Болсада ары стажировкагъа неда окъууун андан ары ёсдюрюрге баргъанлагъа угъай демейме. Ол ыз къаллай бир айныса, алимге, къыралгъа да аллай бир игиди. Юлгю келтирейим сизни сорууугъузгъа толуракъ жууап берир ючюн. Мен МГУ-да мехматда биринчи курсда болгъанымда, шахтада ишлегенимден сора къыйын эди. Биргеме битеусоюз олимпиадалада хорлагъан, преподавательле да анга «тилек этген» биреу окъугъанды. Андан  ары уа не болду?

Мехматда чыгъармачылыкъ жаны бла болум илмуда ёсерге битеу онгланы бергенди. Мен доктор диссертация къоруулагъанма, академик болгъанма, ол а Штатлагъа кетип къалгъан эди. 30-40-чы жылдан сора кесибизни курсубуз жыйылгъанында тюбешебиз. Ол инженер-программистлей къалгъанды, кандидат диссертация окъуна къорууламагъанды. Айхай да, къадары алай бурулгъанына бек жарсый эди.

                                           ВАДА ыразымыды?

-Вузну мурдорунда допингге къажау лаборатория къысха заманны ичинде ачыллыкъды. Ол ВАДА-ны (Допингге Къажау Битеудуния Агентство) бизни спортчуларыбыз бла кюрешгенин тыяргъа себеплик этерикмиди?

-Сёзсюз, бу къыйын сорууду, кеси да саулай къырал даражалыды. Президент Владимир Путинни МГУ-ну мурдорунда жангы лаборатория къураргъа оноу этгени  бизни,  тыш къыраллы экспретлени да битеулю оюмларына кёре, тюздю. Кесибизни эсге алып айтсакъ, ол къыралда аллай учреждениялагъа башчылыкъ этген ВАДА боллукъду.

Бюгюнлюкде мекямны реконструкциясы бошалады. Проекти бек багъалы эди, болсада спонсорла болушхандыла. Кюз артына битдирир муратдабыз. Ызы бла оборудованияны къайгъысына кирликбиз.

Лаборатория Агентствону излемлерине тийишли болур ючюн  бусагъатдагъы эм жангы затла  бла жалчытылыргъа тийишлиди. Анда оборудованияны бир  линейкасы (тюрлюсю) окъуна 20 миллион  сом турургъа боллукъду.  Аны бла бирге уа аккредитация бла кюрешебиз. Эки ыйыкъ мындан алгъа ВАДА-ны директору Оливье Нигглини бизге, университетге,  чакъыргъан эдим. Мен оюм этгенден, ишлене тургъан мекямны кёрюп, ол ыразы болгъанды.

- «Долина МГУ» деген аты бла уллу къурулуш проектни юсюнден белгилиди. Неге керекди университетге аллай бир бёлюм?

-Биз сизни бла вузну Фундаментал  библиотекасында тюбешебиз. Мындан онбеш жыл алгъа ол  хауле итле чабып айланнган, бош къалгъан жер эди. Биз биринчи мурдор ташны салгъаныбызда, былайда жукъ ишленирикди деп ийнаннган да жокъ эди. Бюгюн а кёресиз – бу дунияда эм ахшы библиотекаладан бириди, тогъуз миллион тому болгъан.

Къатындагъы Шуваловну корпусуду, анда студентле гуманитар профильледе окъуйдула. Бирси жанындагъы уа Ломоносовну бёлюмюдю, анда медицина факультет орналгъанды. Юч минг жери бла общежитие, энчилиги бла айырмалы гимназия, аламат Медицина ара да ишленнгендиле.

Мындан арысында да муратларыбыз кёпдюле. Ала Москваны университетине дунияны эм уллу окъуу юйлери бла бир сатырда барыргъа, аны бла да чекленмей, аладан алгъа окъуна болургъа онг берликдиле.

Дагъыда мен бир ненча жылны ичинде бек белгили халкъла аралы эксперт организацияны – Рим клубну - келечиси болуп тургъанма. Анда этилген докладла тёгерекни сейирге къалдыргъандыла.

Сагъынылгъан клуб  биринчи болуп эс бургъанды экология проблемаладан чыгъарыкъ къыйынлыкълагъа. Ол кезиуде айтылгъанды адам улуну ёмюрден ёмюрге сакъланыууна эки мурдор – межгитле бла университетле - къуллукъ этгенлерини юсюнден.

Ала тутхучлулукъну эм айныуну жалчытхандыла - ниет, билим бериу жаны бла да. Аны себепли, МГУ-ну ректоруча, кесими аллымда кёрген борчум - ол вузну сакълауду, аны кенгертиудю эм келир тёлюлеге бериудю. Бу бек уллу, къырал магъаналы борчду. «Долина» уа Москваны университетин энди жангы инновациялы кезиуде сакълаугъа бурулупду.

29 июльда РФ-ни Президенти вузгъа аны айныууна себеплик этерик жерлени алыргъа эркинлик берген законнга къол салгъанды. Ала толусунлай кесибизникиле болур ючюн а къырал бюджетден жукъ бёлюнмейди. Аны себепли энди бизге къурулуш бла болушурукъ  инвесторланы табаргъа керекди.