Ырахатлы интеллигенция

Жамауат арасында интеллигенцияны магъанасы уллу болгъаны бла даулашырыкъ чыкъмаз.  Анга салыннган борч да тюз алай уллуду: миллет  тарыхны, миллет культураны  энчилигин, кертилигин сакълап,  бюгюннгю кюнде аны жакъчысы болуп, келир кюнде ол кертилик бла туудукъларыбыз, учхунларыбыз хайырланып турурча этерге.  Анга, алып айтханда,  тин, ниет  байлыгъыбызны сакълаууру дерчады. Ма ол борчланы уа бюгюнннгю интеллигенциябыз тийишлисича тамамлаяла болурму?

Бюгюнлюкде аны келечилерини асламысы жамауатха жангы, таянчакълы мурдор болалмай,  тюненеги кюнню къадауларындан ычхыналмайдыла. Бусагъатда ёсе баргъан келечилерини бирлери уа, тыпыр ташларын унутуп, башха босагъалагъа  атларгъа сакъдыла, къаугъаланы, даулашланы, фитнаны жолун дурус кёрюп. Аны сылтауундан а сау халкъ къыйналгъанына уа не сёз. Бирликде –  тирлик, дегенди эртте киши, алай шёндю уа сен – жюйюсхан, мен – жюйюсхан дегенликни тутуп, къара ёгюз бла сабан сюрюрге сюелгенле къалмагъанны орунундадыла.

Угъай, иш миллетибизде  акъыл, оюм кюч, фахму жетмегенде тюйюлдю, бу затла, насыпха, бизни адамларыбызда артыгъы бла окъуна бардыла.  Бизни миллет интеллигенциябызны, идеология капитуляциягъа къол салгъанча, тийишли жерде тийишли сёзюн айтыргъа артыкъ базыналмагъанындады иш. Аны эсеплери уа, мени оюмума кёре, келир заманда ачыкъ  кёрюнюрюкдюле, миллет сезим, миллет тарых таркъайып, седиреп бошалса.

Белгилисича, къыйынлыкъда бюгюлме деген акъылны тутуп, алтын тёлюбюз болгъан хазнабызны къаты сакълагъанды, биз а бусагъатда «оюла тургъан къабыргъагъалагъа» къарап, сёз айтмайбыз, артыкъ къайгъырмайбыз, жарсымайбыз. Былайда бир соруу чыгъады: «Кертиси бла да таулу халкъ,  Россей Федерацияда жашагъан башха кёп санлы болмагъан миллетле  да  кеслерини сейирлерин къорууларгъа кюрешгенлеринден бир кесек солуп, бирсилеча ырахат кечинселе иги болмазмы эди шёндюгю дунияда?»  деп. Айтхылыкъ «миллет энчиликден» артха тургъанлагъа компенсациягъа тынчлыкълы жашау бериллиги хакъды. Алай ол жол келиширми бизге, бизден туугъанлагъа да?!

«Халкъны кючю, къарыуу да, - дегенди А. Чехов, - аны интеллигенциясындады, тюз оюмлагъан, сагъыш этген, тынчлыкъсыз эмда ишлей билген кесегинде». Аллайларыбыз жокъду деп айталмайма, алай, жарсыугъа, ала аз сандадыла. Болгъан интеллигентлерибиз бусагъатда, башда айтылгъаныча, энчи къайгъыларындадыла. Аланы бирлери,  кеслерин  сакълап, алгъа урмайдыла, бирсилери уа, тауушу кёп болса  магъанасы аз болур дегенлей, ёнлерин кётюрюп, узуннга созулгъан даулашланы, дауланы чыгъарадыла. Эки позицияны да халкъгъа  хайыры артыкъ уллу болмагъанын а хар бирибиз да ангылай болурбуз.

Былайда интеллигенциябызны алгъыннгы сабыр, огъурлу, алай тынгысыз тёлюсю эсиме келеди: Абайланы Мисост, Айдаболланы Азнор, Шаханланы Басият, андан берлакъ атласакъ,  Шахмырзаланы Саид, Къулийланы Къайсын, Тёппеланы Алим. Ала бай-жарлы айырыла тебиреген жыллада, терсликни къапханы юлюшюн алып тоялмагъан кезиуледе, къара боранла тюзню, терсни айырмай сибирип кетген сагъатлада окъуна миллетни сакълау жаны бла тийишли мадарла этерге итиннгендиле.  Тамблагъы кюн бюгюн ала толтургъан, тындыргъан ишлеге кёре къураллыгъын иги ангылагъандан тутханды ол къауум тюзлюкню, эркинликни  жолун. Орусча айтханда, современниклерибиз Залийханланы Михаилни, Зумакъулланы Борисни, Абшаланы Магомедни да сагъынмай къоялмайма. Ала тындыргъан жумушланы халкъыбызгъа къыйматлары айтып-айтмазчады. 

Бу къауумдан инсанла бир заманда да уллу сёлешмегендиле, алай аланы ауазлары къайсы жерледе да эшитилгенди, ала айтхан сёзге тынгылагъандыла эм тынгылайдыла. Чынтты  интеллигентлерибиз бизге саугъалагъан ниет хазна  келлик тёлюлерибизге жарарыгъы уа къууандырып, учундуруп, мутхузланнган кёлюбюзню бир кесек жарытады. Аллай юлгюлерибиз бередиле бизге кюч-къарыуну, ышаныуну алтын жилтинин да.

Саулай алып айтханда уа, биз кесибиз, жаланда кесибиз, тилибизни, динибизни арт тизгиннге салып, тарыхыбызны, маданиятыбызны  сакъларгъа, айнытыргъа, ёсдюрюрге итинмейбиз. Интеллигенциябызны  женгил къолундан ол жарсыуланы бир кесек мажал этер онгубуз болгъаны уа кишиге жашырын тюйюлдю. Сёз ючюн, кёп болмагъанлай мектепледе малкъар тилни окъутууну къысхартыргъа дегенде, къымылдагъанла, билгенибизча, артыкъ кёп чыкъмагъандыла. Андан ары барсакъ, малкъар тилни кафедрасыны студентлери бла да ишибиз жарсыулуду. Журналларыбызгъа, газетибизге да артыкъ аламат кезиуле тюйюлдюле бусагъатда. Миллет радиода, телевиденияда, театрда да бардыла эсленнген чурумла.

Маданият жашауубузну хар бёлюмюнде ишибиз доюн тюйюл эсе, бизни тамблагъы кюнюбюзню болуму бюгюн темир къычхач бла чимдилипди, багъыр сынжыр бла байланыпды дерчады. Андан сора да, былайда бир затны айтмай кеталмайма. Ол да неди десенг, кесини тилинден къачхан таулу юйюр.

Да сора биз бу затларыбызны барысын да тас эте барсакъ, миллетча жоюлмай къаллыкъбыз, жашарыкъбыз  деп къалай базыныулу айтайыкъ.  Кафедрабыз кетерилсе, газет, журналыбыз болмаса, малкъар элледе аппала-ыннала окъуна орусча сёлешип тебиреселе, таулу арбазда сабийлени башха тилде къычырып ойнагъанлары эшитилсе  биз кимбиз?! Бу сорууну хар бирибиз салыргъа тийишлибиз, алай бек биринчи уа ол халкъ аллында жюрюген адамланы жарсытхан соруу болургъа керекди, баям.

Бюгюнлюкде адамларыбызны  алгъыннгы тёрени, къуралыуну сёкген дагъыда бир осал къылыкълары барды. Дерс ала билмейбиз асламыбыз озгъан жашаудан, турмушдан, болумдан. Бизни интеллигенциябызда да барды ол ауруу. Дуния сынамда «тарых синтез» деген ангылам барды, биз аны ахырысы бла да хайырланыргъа  излемей, бир жашау кезиуде болалмасакъ, жангысыны босагъасындан, ол сынамны алып ётмегенлей, хар нени да жангыдан, башхача, уллудан тутуп атларгъа жан атабыз. Алай ол а таш ата билмеген кесини башын тешер дегенлейди, артха келип кесибизге, жарлы халкъны къадарына, ачы тиеди.

Миллет жамычыбыз къаллай эсе да, къалай бичилген эсе да, ол кесибизни жамычыбызды, аны акълыгъы, къаралыгъы  – ол башха сорууду. Бек биринчиден, бу жаны бла да жамауатха интеллигенция юлгю болургъа тийишли эди. Алай, жарсыугъа, ол бюгюнлюкде халкъ жанлы болуп сёлеше эсе да, къолунда болгъанлагъа, сау къыралны политикасына баш урмай болмайды. Ма аллай тин жесирликни сынап, аны чалдишинден ычхыныргъа алыкъа къарыуубуздан келмей турады.

Ахырында бир къауум соруу салыргъа излейме, аланы жууапларын эшитирге барыбызгъа да сейир боллугъу сёзсюздю: хазырмыды бюгюннгю интеллигенциябыз тюзлюкню тохташдырыргъа, миллетни жарсыуларын къолгъа алып, мамыр халлы, ахшы оноулагъа келирге эмда миллет-тарых борчларыбызны къыйматлыкъларын ангылап, аланы сакълауда къолдан келгенни этерге?

Культураны жыгъылыуу эм алгъа интеллигенциядан башланады деп бошдан айтхан болмаз россейли жазыучу, врач Геннадий Малкин. Ол оюмну тюзге санайма, алда баргъан абындырады ызындан келгенлени эмда ол къураялады тизгинни низамлылыгъын, ахшы къылыкъ-хунерин да. Алайды да, хазырмыдыла бизни алчыларыбыз бюгюнлюкде закий Къайсынны гунч болсам да мен кесим, халкъым турсун саулай деген тизгинлерин къатлап, ол сёзлеге табынып жашаргъа?!