ТАУГЪА КЪАРАП

Бетин Жантуугъан таба буруп, олтурады жылы келген адам, бата баргъан кюнню ашыра. Акъырын келип, ушагъыулу тиширыу аны инбашына жылы жабыу атады. Сора, бир кесек сюелип, аны сагъышларын бузаргъа болмай, келгенича, тауушсуз кётюрюледи алаша босагъадан.

Бюгюн Асланбий, эр кишини аты алайды, бир да мудахды. Анасы тюшюп эсине, сабийлей аны юсюне сюелгени келеди кёзюне.

– Сен немислилеге, фашистлеге болушуп, тюрмеде олтургъанса дейди Осман. Кертимиди?

– Жашым, сен аны ангыларча тюйюлсе алыкъа. Османнга уа тынгылама. Ол аны несин биледи?

– Биледи! Мени бла классыбызда киши да сёлешмейди. Мен энди школгъа барлыкъ тюйюлме. Атанг да оруслуду дегенди Осман. Ол да, анангча, фашист…

Не дерге билмей, бютюнда гитчечик болуп къалгъан эди ол кюн аны, кюн узуну чюгюндюр арта, къызыу кюн тюбюнде инжилген анасы Разият.

Экинчи кюн а Разият ишден къайтыргъа устазы келген эди юйге, Асланбийни сурап. Жашчыкъ юйде жокъ эди да, эки тиширыу да кёп олтурдула, жюреклерин ачып, бирге жилядыла жашауларына. Мария да Москвадан алай бош келип тюшмеген эди къыргъыз жерине.

Асланбийни ол суу боюнунда тапды. Келип, аны къатында ташха олтургъанда, жашчыкъ сейир окъуна этген эди – устазы аны излей келгени насыпча кёрюнюп ол къыйын сагъатында.

Жашчыкъны инбашларындан къучакълап, айта эди орус устаз дуния терсликлени юслеринден, ол ангыларча. Ол кюн билген эди Асланбий анасы жаш къызчыкълай душманны эрикгенин кетерирге къобуз сокъгъанын. Фашист офицерледен бири тау макъамланы эшитирге сюйгенди. Ол аланы аууз къобузда ойнаргъа да кюрешгенди, алай бла нёгерлерин, полицайланы да кюлдюрюп. Атасына бла энди жетип келген къарындашчыгъына къоркъмаса, Разият, полицай сюрюп, ары бармаз эди.

Ол кюн ала берген шоколадланы битеу тийре сабийле ашагъан эдиле. Нёгер къызы, Османны анасы Тамара да.

Орта Азиягъа кёчюргенлерине ай да болгъунчу тутхан эдиле Разиятны. Он жыл туруп къайтханды ол сууукъ Сибирьде, жашы Андрей, къызы Ирина да этеклеринден тутуп. Аталары Василий анда къалгъан эди. Аны властьны жаууду деп, отуз жетинчи жыллада олтуртханларын да артда билгенди Асланбий. Устаз атасына жыйырма беш жыл бергенлерин да.

Асланбий деп атагъан эди аппа жашха, тукъумун да берип. Энди ангылайды Асланбий ол заманда анасына – жаш къызгъа тюшген сынауну, ол жашауун Василий бла нек байлагъанын да. Анасы сакълап турса да, къара къагъыт келген эди къыяма Сибирьден.

Ата журтха къайтханда уа, ала шахарда тохтадыла. Сюймей эди Разият тау элине къайтыргъа – атасы-анасы, къарындашы Азияда жер юлюш табып, анда аны тутдургъанла жашасынла, анга уа жер жокъ эди. Разият заводда ишлеп турду. Аны тилей, сабийлеге Исхакъ кеси келген эди. Фатар да алдыла, юйюрге къызчыкъ, Мариям, къошулуп да къууандырды. Асланбий сейир этиучю эди Исхакъ аланы алай сюйгенине. Энди этмейди. Ол да сюеди аныча.

Жетген жаш болгъанында, аталыгъы аны да келтирген эди заводха. Жашы иги ишлегени ючюн орден алгъанында уа, андан насыплы адам болмаз эди сау жер юсюнде. Келинликни да кеси сайлады – узакъ жууукъларындан соруп, билип.

Бир да ариу къыз эди Марзият, бетинден ингилик кетмеген. Бир кёргенлей сюйген эди аны Асланбий. Энтта да сюеди, кишиге айтмайды ансы. Медсестра бийчеси больницада къалгъан кече аны ашын-сууун да тапдырыучу эди Асланбий  асыры сакъдан. Жашларын да ана керекли этмезге кюрешгенди. Аланы жууундуруп, ариу кийиндирип келсе, садикде юйретиучюле сейир этиучюлери тюшдю эсине…

Асланбийни жумушакълыгъына тюшюнюп, шахаргъа бир жумуш бла неда эрикгенлерин кетерирге келген къайынлары, узагъы, жууугъу да, общежитде аны жангыз отоуунда кечиниучю болдула. Кече ала бла булжуп, заманында жатмагъан сабийле да жагъын этип, дерслерине кеч къалып неда бармай, тарыкъдыра башладыла. Кезиулю кере школгъа чакъырып, жашладан тарыкъгъанларында:

– Энди былай жарарыкъ тюйюлдю, Марзият. Сабийлени къолдан ычхындырып къоябыз. Бу замансыз жыйылыуланы къояргъа керекди, – деп сюелди Асланбий.

Тынгылап турса керек эди, алай сууну аллы ачылды:

– Сен – кимден туугъанынгы да билмеген баштакъ, мени жууукъларымдан айырыргъамы сюесе?! Алай а боллукъ тюйюлдю! Жаратмай эсенг, сени тагъып тургъан жокъду. Бар, жолунг – мамукъдан… – деп, не айтды, не айтмады юй адамы.

Анга къошулуп, ушхууурчу къонагъы – эгечи да:

– Ий, Аллах ючюн, Марзият, бу гыбышымы оноу этерге къалгъанды санга?! – деп сюелди. – Тукъумунг – тукъум, сыфатынг – сыфат, намысынг сыйынг да бар. Бюгюн да бараллыкъса сен къатын алмагъан жашха.

Бараллыкъ эди. Бек ариу эди Марзият. Аны бла бирге, тыш адамны сёзюне тынгылап, жанындагъын сындырып сёлеширге уа ёч эди. Арт кезиуде сейир тюрленнген эди ол, баш иеси аллына барса да унамай, бош затха сёз къозгъаргъа юйренип.

Ангылагъан эди аны башха адамы болгъанын Асланбий. Кетип да къалаллыкъ эди. Кетмеди. Кеталмады, сабийлерин, сюйген юйдегисин да общежитде атып. Фатар алгъынчы тёздю. Артда уа  шахар ортасында орнатхандан сора  кетди… Бахсан ауузуна.

Фатиматха да мында тюбегенди. Жангы жерде ишге чыкъгъанлай. Биринчи эки-юч жылны хар солуу кюнден барып тургъан эди жашларына. Аналары жангы юйюр къурагъанын эшитгенде уа, тохтап къалды. Баям, аны жангы насыбына ауана къондурмаз ючюн. Окъууларын бошап, юйюрлю болгъунчу, жашларын а сурап тургъанды. Энди, кюн сайын болмаса да, ала сурайдыла аталарын.

Фатиматны къызчыгъы Асият гитчечик эди, ала бир юйюрлю болгъанда. Атасы ол туугъунчу шахта оюлгъанда ауушуп, къызчыкъ аны эсинде тутмай эди, алай ата жууукълары уа жокълагъанлай турадыла. Ол Асланбийге ата деп айтханда биринчи кере, биринчи къууанчдан сора аны эсине олсагъат ала тюшгендиле. Аланы кёллеринден къоркъуп, къызчыкъны отоууну къабыргъасына аны атасыны уллу суратын да андан такъгъанды ол. Къалай айтырыкъса сабийге, мен атанг тюйюлме деп? Алай а керти атасын да кёзде тутсун, танысын деп. Ол зат ючюн Фатимат да бек ыразыды Асланбийге. Ол да аны кёлюне жетерге сюйюп, кёп иги иш этеди.

Юйленнгенлерини биринчи заманында бир кюн ишден келсе, Фатимат дунияны жау ийисге алдырып, локъумла эте тура эди. Баш иесин кёрюп:

– Анабызны ёлген кюнюдю бюгюн. Жау ийис этдире турама, – дегени сын къатдырып къойгъан эди Асланбийни.

Юй адамы, жарлы Разиятны эсине тюшюрюп, анга сууаплыкъгъа былай этгени асыры жюрегине ётгенден  Асланбий жиляп къалгъан эди.

Марзият къайын анасына бир заманда ариу айтып эшитмегенди ол. Разият а анга бек иги болгъанды, ол болмай, кеси келин болгъанча, буюкъгъанлай, артыкъ сёз айтыргъа къоркъгъанлай жашагъанды сау ёмюрю.

Эгечи Ирина да таулу жашха баргъан эди. Сюйюп алса, сюйюп барса да, жашауу къуралмагъан эди. Къайын анасыны тырманы жыл да жашатмагъанды жаш адамланы. Сибирьлик болгъан Разият эди аны да сылтауу. Алай хар кимге къалай ангылаталгъын анга болгъанны?

Энди ол Владивостокда жашайды. Жыл сайын болмаса да, беш жылдан бир кере уа келеди къарындашына баш иеси, эки къызчыгъы бла. Сора барадыла ала аналарыны къабырына, кичи эгечлери Мариямны да нёгер этип. Ол туугъан элиндеди. Осуяты алай болуп, анда басдыргъандыла жарлыны. Кёп хапар айтадыла ала аны бла, кёп затны эслерине тюшюредиле. Сора тилейдиле Аллахдан аналары Разиятны бла аталары Василийни, аталыкълары Исхакъны гюняхларын кечерин.

Аналарындан да тилейдиле кечгинлик  анга ариу жашау къураялмагъанлары ючюн. Ол затха жетишалмагъанлары ючюн.

Разият къобузну къолгъа алса, сокъгъанны къой, сёлешдирген этиучю эди аны дейдиле билгенле. Сейирмиди, башха ауузда жууукълада туруп, Къазийланы Билялдан юйреннген эди сора. Сабийлери бир заманда да эшитмегендиле аны. Мариям а согъады. Ариу согъады, анасына жетерми бир кюнде фахмусу ансы.

Асланбий сейир этеди къадар алагъа аллай узакъ жолла, тынчлыкъсыз дуния буюргъанына. Биледи, анасы къыямада кёрлюгюн мында кёрюп кетгенин. Аллах аны кёрюрп тургъанын да. Фатиматха бла Асиятха тюбетгени ючюн а ыразыды анга.