Чилле жаулукълада - сейир-тамаша накъышла

«Российская газета Неделяны» корреспонденти Николай Грищенко, бир жыл Къарачай – Черкесни  Учкулан элинде болуп,  къол бла хазырланнган буруннгулу жаулукъланы кёрюп, тамашагъа къалгъанды.  Аланы уа анга Атайланы Ларисаны  мода театрыны къызлары  сахнада кёргюзтгендиле. Аны юсюнден газетде ол былай жазгъанды:

-Жюз бла жыйырма чакълы бир чилледен, жюнден, гетенден эм мамукъдан жарашдырылгъан жаулукъланы жыйышдыралгъанбыз.  Аланы Къарачайны уста тиширыулары къол бла тикгендиле,  чилле, алтын неда кюмюш халыла бла, - дейди  Къарачай халкъны  тарыхыны эм маданиятыны  халкъ музейини таматасы  Жанибекланы Солтан.

Кёп экспонатлагъа  бир ёмюрден артыкъ болады, 150 жылдан атлагъанлары да бардыла.  Ала барысы да юйюрледе тёлюден-тёлюге ётгенлей келедиле.

- Мында байрамлагъа, харкюнлюкде къысаргъа жарагъанла бардыла.  Андан сора да,  киеуню юйюне келинни келтирген заманда аны башына атхан энчиле да.  Жюнден  хазырланнган жукъа ариуланы асламысында  жаш тиширыула жюрютгендиле,  жылы эмда женгил пух жаулукъланы  - абаданыракъла, - деп ангылатады  кёрмючню къурагъан.

Алгъа хар къарачайлы къызны,  аны къолайына кёре,  бир ненча жаулугъу болгъанды.  Миллет кийимлени сакълаучусу Жанибекланы Айшатны айтыууна  кёре,  аланы бирлерин инбашлагъа атып жюрютгендиле, неда  ала пальто орунуна иелерини сыртларын жылытхандыла, неда беллерине къысхандыла.

Эм багъалыгъа гыранча саналгъанды -  чилледе чилле халыла бла тигилген  оюулары эм узун чачакълары бла.  Даражалыгъа  къызны башында аны агъы, жыл саны жетген тиширыуда уа къарасы къысылса саналгъанды.  Толусунлай чилле  накъышла тюшюп жасалгъаннга уа сау чилле жаулукъ дегендиле.  Ол бек багъа тургъанды,  аны ючюн бир ненча ийнек берип болгъандыла.

Чилле эм кишмир жаулукъладан сора да, Къарачайда  палтонла (плед) – кёрпе жаулукъла да болгъандыла.  Аланы эм багъалысына жашил неда къызгъылдым тюрсюнлюсю, тюгю эки жанында да бурула – бурула,  шуу- шуу эте тургъанлары  саналгъанды.  Къарачайлы тиширыуну  аллай бири окъуна болса да, аны байгъа тергегендиле.

- Къол бла хазырланнганлагъа энчи айбатлыкъны  ат желкеге ушагъан узун чачакъла бергендиле. Аллай жаулукъла,  уллу ырысхыча, къызланы бернелерине салыннгандыла, - деп белгилейди Жанибек улу.

Жаулугъуну тюрлюсюне  кёре, тиширыуну жамауат арасында жерин билирге бола эсе,  аны къысханына  кёре уа – жыл санын.  Къызла бла жаш тиширыула  аны  эки къанатын да  инбашларыны артларына атхандыла, абаданла уа сыртларына жаланда бир къыйырын жибергендиле, бирсисин а башларына чёргегендиле. Алай боюнлукъча жаулукъну эм чилле жаулукъну бир къанатын тиширыула барысы да алда къоюп, бирсисин артха атхандыла.

Кёрмючню къонакълары  жаулукълагъа тюшген тамаша оюу - накъышлагъа сейир этип къарагъандыла. Алада уа  жарыкъ тюрсюнлю гюлле композицияда  жомакълы чыпчыкъла эм Учкулан ауузну тау пейзажларыны жарыкълыгъы суратланады.

- Халкъны алгъын маданиятын тиргизирге, жангыртыргъа тийишлиди, жаш тёлю ата–бабаларыбыз къалай жашагъанларын, къаллай жаулукъла къысханларын билир ючюн, - деп оюмлайды Жанибек улу. – Бусагъатдагъы къызлагъа бла жаш тиширыулагъа къарасанг, аланы ондан бири жабадыла башларын.  Нек жарамайды бу айбатлы гыранчаланы байрам кюнледе къысаргъа?  Аны ючюн къурагъанбыз бу кёрмючню да.