Ата журтха сюймекликни эмда кишиликни шагъатлары

Ючгюл письмола. Фронтдан учуп келген къанатлылагъа ушайдыла ала. Къалай ашыгъып, тынгысыз болуп сакълагъандыла аланы хар юйде, хар юйюрде. Ол кезиуледе почтальондан сыйлы да, багъалы да адам хазна болмаз эди. Аланы жазгъанланы асламысы бу дуниядан кетгенди: кими къазауатда, жигитча сермеше, жан бергенди, кими белгисиз тас болгъанды, кими уа урушда алгъан жараларындан ёлгенди.

Алай аланы атлары унутулмагъандыла, жер жюзюнде жашау болгъаны къадар унутуллукъ да тюйюлдюле. Фронтдан келген ючгюл письмола да аланы эсге салдыргъанлай турлукъдула, Ата журтха кертичиликни эмда кишиликни шагъатларыча. Ма аны ючюн асырайдыла жууукъла, ахлула аталарыны, къарындашларыны къол ызлары болгъан къагъытланы, тюз да кёз гинжилеринча.

Алада жазылгъанны окъусанг, адамларыбызны ниет тазалыкъларына,туугъан жерлерине къыйыры-чеги болмагъан сюймекликлерине, тёгереклерин къыйынлыкъ, бушуу алып тургъан кезиуде да кёлсюзлюк этмегенлерине, жарыкълай къалгъанларына сейир этесе. Бир белгили назмучу айтханлай, «аладан темир чюйле этерге керек эди, дунияда аладан къаты чюйле болмаз эдиле».

Бюгюн биз, Уллу Хорламны Кюнюне атап, таулу жашланы фронтдан жазгъан письмоларыны бир къауумун басмаларгъа сюйгенбиз.

«Фашистлеге битеу этген кюйсюзлюклери ючюн дерт жетдирмей къоймам…»

Байсолтанланы Алим сермешле араларында туугъан журтунда болуп, заводлада, тюрлю-тюрлю учреждениялада, школлада, элледе тюбешиуле бардыргъанды. Артха, аскер бёлюмюне,  кете туруб а Къабарты-Малкъарны уруннганларына чакъырыу сёз бла  письмо жазгъанды. Ол «Социалистическая Кабардино-Балкария» газетде 1943 жылда 26 июньда басмаланнганды.  

«Багъалы шуёхла!

Сермешлени араларында манга Туугъан журтума бир ненча кюннге барыргъа насып  тюшгенди. Ала мени эсимде жашауумда бек аламат кюнлеча ёмюрге къаллыкъдыла.Жууукъларым, шуёхларым, танышларым, тау эллени колхозчулары, Нальчикни уруннганлары эмда окъугъан жаш тёлю бла жюрекни къозгъагъан тюбешиулени унутур амал жокъду.

Сиз манга ёз жашыгъызгъача, сюйген къарындашыгъызгъача, бек сыйлы къонакъгъача, Къызыл Аскерни солдатынача – Ата журтубузну къоруулаучусунача тюбегенсиз. Мени бетимден сиз сизни немис-фашист зулмулукъдан азатлагъан,  жалынчакъсыз эмда насыплы жашау этерге эркинлигигизни,  къартланы бла сабийлени  жигитча къоруулагъан деменгили Къызыл Аскерге махтау салгъаныгъызны мен билеме. Манга жарыкъ тюбегенигиз, жюрек жылыулугъугъуз ючюн бек сау болугъуз…

Мен кесим окъугъан школланы оюлгъан къабыргъаларын кёргенме. Ол фашистлени ишлериди. Элледе бла туугъан Нальчигимде уллу мекямланы къуру хуналары къалгъанларын кёргенме. Ол фашистлени ишлериди. Мен нацистле мамыр совет адамланы, къартланы, тиширыуланы эмда сабийлени азап чекдирип жойгъанларыны юсюнден хапарланы эшитгенме. Мында кёргеними  бир заманда да унутурукъ тюйюлме. Фашистле онбир жууукъ адамын ёлтюрген Холамханланы Надяны  аманат сёзю мени жюрегимде эшитилгенлей турлукъдула.

-Мени азап чегип ёлген онбир адамымы къанлары, илишаннга салыннганланы эмда индеклеге атылгъанланы барысыны да къанлары ючюн сен, Совет Союзну Жигити, Къызыл Аскерни солдаты, дерт алыргъа борчлуса…

Мен фашистлеге битеу этген кюйсюзлюклери ючюн дерт жетдирмей къоймам… Мен, ёхтем таулу халкъны жашы, ата-бабаларыбызны ахшы адет-тёрелеринде ёсген адам, аллыма тюбеген фашист малгъунланы сау къоймам, мени кючлю темир къушум бла аланы къалайда да ууатырма. Жюрегим тепгени къадар немис-фашист ууучлаучула бла сермеширикме, алагъа совет адамлагъа салгъан къыйынлыкъла ючюн дерт жетдирликме.

Фронтха кете,  мен Къызыл Аскерни аллында борчугъузну да эсге салыргъа сюеме. Тозурагъан мюлкню аягъы юсюне салыр  ючюн кёп зат этгенсиз, фронтха болушур ючюн да къалмагъансыз. Алай тынчайыргъа алыкъа эрттеди. Бизге  душман бла бютюн уллу къазауат этерге тюшерикди. Аны себепли Къызыл Аскерге андан да кёп сауутла, боеприпасла, ашарыкъ затла да керек боллукъдула. Къызыл Аскер хорлар ючюн аны хар не бла да  жалчытыу ма сизге, сизни ишлегенигизге кёре боллукъду.

Предприятияланы уруннганлары, оноучулары, специалистлери да! Производство планларыгъызны артыгъы бла толтуругъуз, жангы продукция чыгъарыргъа итинигиз,жер-жерли сырьёну хайырланыргъа кюрешигиз. Энди аскерге саналмагъан продукция жокъду. Фронтха кёп зат керекди.

Жолдаш колхузчула, совхозланы бла МТС-лени ишчилери! Сизге тирликни жыяргъа тюшерикди. Эсигизде болсун, будайны терк эмда толусунлай орургъа керекди. Эл мюлк ишлени битеу тюрлюлерин: мал ашла хазырлауну, бахчачылыкъны, терекле ёсдюрюуню, жайлыкълада, фермалада жумушланы да бирге эмда къыйматлы бардырыргъа кюрешигиз. Къызыл Аскерни ётмек, эт, жау, жюн бла да кереклиси тенгли бир жалчытыргъа керек болгъаныгъызны унутмагъыз.

Къабарты-Малкъарны уруннганлары! Жауну ууатыр ючюн уллу къарыу салыргъа, низамны, сакълыкъны да кючлендирирге керек боллукъду. Хорлам ючюн къолдан келгенни аямазгъа хазыр болугъуз. Биз хорларыгъыбызгъа уа арталлыда ишексизбиз.

Жангыдан сау-эсен тюбешейик, багъалы шуёхла бла жолдашла!

Гвардиялы капитан, Совет Союзну Жигити Байсолтанланы Алим

«Фашизм толусунлай ууаллыгъына уа барыбыз да шукур этейик»

Жаболаны Леукайны жашы Асхатны аты «Коммунизмге жол» («Заман») газетни Уллу Ата журт урушха кетип, андан къайтмай къалгъан журналистлерине ишленнген эсгериу къангада жазылыпды. Ол къанга Басманы юйюнде «Заман» газетни редакциясы орналгъан этажда бек туура жерде тагъылыпды.

Уруш жыллада Асхат жууукъгъа, тенгнге жазгъан письмолада жаланда кишиликни, таукелликни ауазы эшитиледи. Халкъгъа билим бериуде эмда редакцияда ишлеген кюнлерин а ол бир заманда да унутмагъанды. Аладан биринде  былай жазады:

«Багъалы Миналдан (Шауланы Миналдан ол заманда партияны обкомунда, андан сора уа миллет газетибизни баш редактору болуп ишлегенди), бир къууанчлы ишни юсюнден билдирирге сюеме санга. Кёп болмай  мени партияны членине кандидатха алгъандыла. Ол иш кёп болмай душман бла бир къыйын сермешден хорлам бла чыкъгъаныбыздан эмда Къызыл Жулдузну ордени бла саугъаланнганымдан сора болгъанды.

…Редакцияда, школда биргеме ишлеучю жашланы, жууукъларыбызны юслеринден жангы хапар билирге сюйгеними бу жолгъа дери да жазгъанма, Миналдан. Ол тилегими унутма, жаным.

Фашизм толусунлай ууаллыгъына уа барыбыз да шукур этейик.
                                        22/IV -42 ж.Асхат.

«Сабийчиклеге сакъ бол»

Чочайланы Къаспотну жашы Махмут туугъан журтун керти жюреги бла сюйгенди, эркинлигибизге эм жалынчакъсызлыгъыбызгъа къоркъуу киргенде, къолуна сауут алып, гитлерчи фашистле бла къанлы къазауатха киргенди. Тамата лейтенант батальонну политругу болуп тургъанды. Партия къуллукъчугъача, анга бронь берген эдиле, алай ол аны унамагъанды, кеси ыразылыгъы бла фронтха кетгенди. Аны юйге жазгъан письмоларында юй бийчеси Мисаратха бла сабийлерине чексиз уллу сюймеклиги эсленеди.

1943 жылда жиберген письмосунда былай жазады: «Салам санга, Маруся! Мени неден да багъалы кёрген жашау нёгерим. Жокъду сенден уллу шуёхум, сени сюйгенча сюйген адамым да. Сабийчиклеге сакъ бол. Къабарты-Малкъар немислилени къолларында болгъанда, къайгъы этип тургъанма. Аппайланы Муханы бла Токумаланы Мурадинни гитлерчи бандитле ёлтюргенлерине бек жарсыгъанма.

Кесими юсюмден айтханда, эки кере жаралы болгъанма. Госпитальда биринчи кере - юч ай, экинчи кере ай бла жарым жатханма. Бусагъатда тапма, хатам жокъду. Немисли фашист аскерле кёп болмай ууатыллыкъдыла. Жууукълагъа, къоншулагъа да менден салам айт. Полевая почта 29070»

«Къолумдан келгенни аямазгъа ант этеме»

Холаланы Зубейирни жашы Жибрил туугъан Къабарты-Малкъарын, Ставрополь крайны да фашистледен азатлаугъа къатышханды. Къобанда «Голубая линияны» ууатханланы араларында болгъанды. Лабинск тийреледе эм магъаналы бийиклик ючюн баргъан сермешледе жигитлиги ючюн Къызыл Байракъны ордени бла саугъаланнганды Ол аны экинчи бийик даражалы саугъасы болгъанды. Биринчиси уа – Ата журт урушну биринчи эмда экинчи даражалы ордени эди.  Орденле эмда майдалла бла саугъаланнганы бла ёхтемленнгенин ол кесини письмосунда жазады:

«Орджоникидзе къатында сермешледен сора мени «За отвагу» майдал бла саугъалагъандыла эмда тамата сержант чын бергендиле. Шёндю уа мени Къызыл Байракъны орденине тийишли кёргендиле. Душманны аякъ тюбюнде от жанарча этер ючюн мындан ары да къолумдан келгенни аямазгъа ант этеме».

«Къаргъышлыкъ фашистлени бютюн бек ууатырма»

 «Заман» («Коммунизмге жол») газетни  редактору болуп тургъан Черкесланы Маштайны жашы Сарбий урушха кетгенде, анга жаланда 21 жыл болгъан эди.  Гвардиялы лейтенант полкну комсомолуну бюросуну жууаплы секретары болгъанды. Ата журт урушну 1-чи эм 2-чи даражалы орденлери, Къызыл Жулдузну ордени», «За отвагу»  эм кёп башха майдалла бла саугъаланнганды. Кесини фронтдан жиберген письмосунда ол былай жазгъанды:

«Къызыл Аскерге кеси ыразылыгъым бла кете туруп, мен немисли ууучлаучула бла къаты сермеширге, комсомолчу деген бек сыйлы атны намысын тюшюрмезге эмда сюйген Ата журтуму къоруулар ючюн, къанымы-жанымы да аямазгъа ант этгенме. Анга кертичи да болама. Кеси аллыма 100-ге жууукъ фашист малгъунну гунч этгенме. Командование мени Къызыл Жулдузну орденине тийишли кёргенди. Мен аны сокъурандырмам, къаргъышлыкъ фашистлени бютюн бек ууатырма»

«Душманны, тюз да Сталинграддача, къууугъуз, гунч этигиз»

«Заман» («Коммунизмге жол») газетни баш редактору болуп тургъан Бёзюланы Юсюпню жашы Ахмат уруш жыллада миномёт батареяны командири  эди. 1942 жылда ол Волга черекни онг жагъасында гитлерчилени къорууланыу ызларына мингле бла минала атханды. Бёзюланы Ахматны аты Сталинградда Мамаев курганда жазылыпды.  1943 жылда ол фронтдан шуёхларына  ийген письмосу «Социалист Къабарты-Малкъар» газетде басмаланнганды.

«Салам сизге, багъалы шуёхларым! Тюнене,1943 жылда 5-чи январьда, 11 сагъатда Совинформбюро мени туугъан Къабарты-Малкъарымы ара шахары Нальчик душманладан азатланнганыны юсюнден билдиргенди. Энди Нальчикге немислилени аякълары басмазла.

…Манга, гитче тау Малкъарны жашына, ол хапар аллай бир къууанч келтиргенди… Башха тюрлю болур амалы да жокъ эди: Нальчик ёсдюргенди эмда адам этгенди мени…,ол бергенди манга бийик билим да, артда уа Ата журтуму – СССР-ни - къорууларгъа ашыргъанды.

Мен аламат бизни техникагъа юйреннгенме, аны бла совет халкъгъа зорлукъ этген чума-немчураны - ууатханма, ууатама эмда ууатырыкъма. Сиз а,Кавказны къоруулаучулары, душманны, тюз да Сталинграддача, къууугъуз,гунч этигиз.

Анам сау эсе,аны жашы Ахмат сау болгъанын,къыралыбыз, сыйымы кёрюп, Къызыл Жулдузну ордени бла саугъалагъанын да айтыгъыз.Мен ёлсем,жилямасын. Нек дегенде мени ючюн фашистлеге дерт жетдирмей къоярыкъ тюйюлдюле. Дагъыда анама билдиригиз, аны жашы рядовой солдатдан тамата лейтенантха дери кётюрюлгенин, аны аскер бёлюмюню эсебинде кёп ёлтюрюлген немисли да болгъанын. Аланы саны ёсе барлыкъды».