Мен аппамы сюеме, аны бла ёхтемленеме

Окъуучуларыбыз редакциягъа жазып, телефон бла да сёлешип, жарсыуларын, оюмларын билдиредиле, жууукъларыны, ахлуларыны юслеринден да хапар айтадыла. Бу кюнледе да  Уяналаны Алимни къызы Элинадан аллай бир письмо келгенди. Ол кесини аппасыны юсюнден  былай жазгъанды:

«Мени аппам, Уллу Ата журт урушну, урунууну да  ветераны  Байрамукъланы Зекерияны жашы Омар жашагъан ёмюрюнде  кесине «бетин къара болсун»  деп айтдырмагъанды. Анга гитчелигинден окъуна ишлерге тюшгенди. Уллу юйюрню таматасы маллагъа къарагъанды, бахчада уруннганды.  Уллу Ата журт уруш башланнганда уа, жыл санына  къошдуруп,  фронтха кетгенди эмда  24-чю мотоштурмовой инженер-сапёр батальоннга баш командованияны резервине тюшгенди.  Сандомирский плацдармны алыугъа, Польшаны, Чехословакияны, Австрияны азатлаугъа къатышханды, Берлиннге дери жетгенди.

Ол къыйын кезиуде эсде къалырча кёп  затла болгъандыла. Аланы юсюнден ол бизге да  хапар айтханды. Германияда  аппам къуллукъ этген бёлюм  Кюстрин шахарны тийресинде орналып эди. Душман  чабыууллукъ этерге тебиреп, топладан атаргъа  хазырлыкъны башлайды. Совет аскерчиле уа кеслери алгъадан къазгъан  индекледе  тохтайдыла. Бир кезиуде  топ окъ  аладан узакъ болмай чачылады да, аскерчилени топуракъ  бла жабады. Кёп адам да жоюлады. Къарт атамы къатында болгъан солдатладан бири уа Кацо (мени аппама алай айтып болгъандыла) ёлгенди деп билдиргенди. Ол алай аны  мыйысы тышына тёгюлюп тургъанын кёрюп айтханды.

Артда аны сау-саламат болуп, аягъы юсюнде  кёргенлеринде, сейир-тамашагъа къалгъандыла. Ол заманда белгили болду башына къатында тургъан солдатны мыйысы тюшгенин. Хар ким да аны сау болгъанына  къууаннганды. Жыл саны келген бир солдат а: «Жашым, сен бу урушда ёллюк тюйюлсе, санга бир зат да боллукъ  тюйюлдю мындан ары!»- деп къучакълагъан эди.

Болсада уруш бошалыргъа  аппам ауур жаралы болады. Аякъларына окъ тийип,  Венада госпитальгъа тюшеди. Анда жаралы солдатлагъа дин ахлу тиширыула (монахиняла) къарагъандыла. Ала бла байламлы бир сейир иш болгъанды: аппам гитчелигинден окъуна да немис тилни билирге сюйгенди, эркин сёлешгенди, артда ол анга жарагъанды. Германияны шахарларындан бирини орамында бара,  Гётени китапларыны бир томун жерден алады. Андан сора аны жанында жюрютюп тургъанды.

Госпитальгъа тюшгенинде уа, аны окъугъандан сора жастыгъыны тюбюне салып къойгъан адети болгъанды. Жашауу келген монашка, ундурукъну тизгинин жыя тургъанлай, жастыкъ тюбюнде китапны кёреди, жаш совет солдат  немисли классиканы окъуйду, бютюнда бег а  бу  къанлы къазауатны кезиуюнде деп, уллу сейирге къалады.

-Ма андан сора, - деп хапарлагъанды аппам, - башхалагъа бир туурам жаучукъ келтирселе, ол тиширыу манга экисин,  дагъыда бир татлы затчыкъ да берип тургъанды. Артда мени Мичуринск шахарда госпитальгъа кёчюредиле, ол монашка уа мени ашыра чыкъгъан эди.

Уллу Ата журт урушда жигитлиги ючюн аппам «Аскер махтаулукъну» ючюнчю даражалы, Уллу Ата журт урушну, Къызыл Жулдузну орденлери, «Берлинни алгъаны ючюн» майдал бла да саугъаланнганды.

Сёзсюз, уруш жылла, кёп башхалагъача, аппабызны юйюрюне да тынчлыкълы  тюйюл эдиле. Алай бек уллу къыйынлыгъ а алыкъа алда болгъанын ала билмегендиле. 1943 жылда аланы, битеу къарачай халкъныча, Орта Азиягъа зор бла  кёчюредиле. Аппам госпитальдан 1947 жылда чыгъып, юйюне келгенинде, кишини тапмады. Аланы юйлеринде уа абазалыла жашай эдиле. Ала жашны тапхан аш-суулары бла да сыйлап,  эрттенликде танг ата уа кетерин тилегендиле. Алайсыз да жарамай эди.

Не этерик эди, Орта Азиягъа кетди, анда кеси жууукъларын излерге. Насыпха, тапхан да этгенди. Алай, жарсыугъа, ол келирге атасы ауушхан эди. Анасын, кичи эгечлерин, къарындашларын да тапханды. Ала кёрген, сынагъан  къыйынлыкъладан заманларындан алгъа  абаданла болгъандыла, анасы уа къарт бет алып тура эди.

Умар  урушдан сора инженер-проектировщик усталыкъ алгъанды. 1960 жылда уа Къабарты-Малкъаргъа келип, мында бардырылгъан битеу къурулуш ишлеге тири къатышханды. Ол «Къабмалкъпромкъурулуш»  трестде  ишлей, электровакуумный, телемеханика аппаратла, жарым проводник приборла чыгъаргъан заводланы, Тырныауузда комбинатны,  башха предприятияланы да мекямларыны  проектлерин жарашдырыргъа эм ишлерге къыйын  салгъанды. Урунууну ветераны деген атха тийишли болгъанды.

Жыл саны келгенине  да къарамай,  аппабызгъа  бюгюн да  усталыгъыны юсю бла болушлукъ излеп кёпле келедиле, тергеулерин келтиредиле. Ол а, лупаны да алып, алагъа  къарайды, терс жерлери болса, айтып ангылатады. Мени аппам ёхтемленирча адамды. Къыйын жашау жолну ётюп да ол жюрек халаллыгъын, огъурлулугъун тас этмегенди. Бюгюнлюкде да кёпню билирге сюеди, математика, философия, тарых бла да  шуёхду.

Отуз жыл мындан алгъа уа йога бла да тири кюрешип башлагъанды, кёп суу ичеди,   солууну игилендирген амалла этеди, ол затла бла кесини  саулугъун, къарыуун да  тап халда тутады. Бек башы уа - не заманда да кёлю жарыкъды.

Байрамукълары эки къыз, бир жаш, беш да туудукъну ёсдюргендиле. Аланы кёз гинжилери уа  бусагъатда  туудукъларындан туугъан балачыкъды.  Зекерияны жашы Омар ёсюп келген тёлю ючюн да къайгъырады, билимли, акъыллы, тизгинли болурун сюеди. «Билим алмай, жашау этер онг жокъду, бусагъатда уа  - сюйсенг китапла, сюйсенг – Интернет. Окъу да, бил. Жаш адамла суу ташымайдыла, быстыр, адыр жуууп да къыйналмайдыла, отун жармайдыла.  Аны айтханым, окъургъа сюйгеннге заман кёпдю»,-дейди аппа.

Уруш оту ёчюлгенли  75 жыл болуп келеди. Ветеранла кюнден кюннге аздан аз къаладыла. Биз, аланы туудукълары, туугъанлары да  алагъа не ахшылыкъ этерге боллукъбуз? Жаланда  хурмет этерге, къолубуздан келгенича болушургъа, жапсарыргъа, аланы жигитликлери ёмюрде унутулмазча этерге».