Малкъарны бийче къызлары – ариулукъну, субайлыкъны юлгюлери

Таулу къызла ариулукълары, чырайлылыкълары, низамлылыкълары, намыслары бла да айтыладыла.  Буруннгу таулу тиширыуланы суратларына къарасанг, аланы  сыфатларындан кёзюнгю  айырмагъанлай турлугъунг келеди.  Акъ бетле, таза къанлыла, субай санлыла.  Тышындан келген алим, жолоучу болса да, быланы санларына, юс кийимлерине, тизгинликлерине эс бурмай къоймагъанды.  

Къонакъла кеслерини эсгериулеринде малкъарлы бийчелени  юслеринден кёп жазгъандыла. Аладан бири  Инсан урушну кезиуюнде акъ аскерле бла  тау элледе болгъан Константин Чхеидзеди. Ол  «Страна Прометея» китабында  тау бий Малкъарукъланы Дадашны къызларыны юслеринден  уллу ёхтемлик, жюрек кётюрюлюулюк  бла жазгъанды. Ол жарыкъ тизгинле бла сизни да шагъырей этейик. 

«Жан, Жансурат, Алтынчач, Дауутхан, Фатимат, Сафият.

Жан – къызыл хризантема гюллеге тюшген эрттен чыкъгъа ушайды. Жансурат – бийик, акътерекча субай, лилия гюлню туугъан эгечиди. Алтынчач – кюн сыфатлы къыз. Аны бети кечеги къарангысын жарытады, чачы уа алтын къанатлыгъа ушайды. Къатындагъы Дауутхан – тюз да ай сурат. Аллах ючюн, элтигиз мени ол адамгъа, айдан кюн аламатды деп айтырыкъгъа. Дауутхан женгилди, субайды, ол тепсегенде, алтын бутакъла ауунда саркъгъан кюмюш  шорхачады.  Буруннгу саханда, кёмюк бозадан толу  гоппанланы келтирген заманында, акъ къарылгъашчыкъ кибик, кюйюз юсюнде тауушсуз барады.

Фатимат да суу суратды.  Ол чырайлылыкъ тийишлисича кёрюнмесе да, дуния башында аны къолларындан айбат, назик къоллары болгъан тиширыу бар эсе, жашаууму чыганлы къабып, тешик этген, жалгъан эски багъыр шайгъа алышама. Эм ахырында уа – эгечлени бек гитчелери  Сафият. Ол гюл къысымчады, аны кибик жумушакъ, сюйдюмлю да. Кёзлерине бир къарагъан, жюреги  ырахатлы, тынчлыкълы болуп кетеди, кёкню суратын жерде кёргенине ишекли болмай!!!»

Быллай  махтаулу оюмла  асламдыла. Аланы биз  орус, ингилиз, итальян, немис жазыучуланы эмда  жолоучуланы чыгъармаларында табабыз.  

Таулу тиширыуну  айбатлыгъыны юсюнден нарт жырларыбызда, жомакъларыбызда да айтыла  келеди. Ариу Сатанай бла Гошаях бийчени хапарларын  билмегенибиз жокъду.  Кёп ёмюрледен бери  халкъны эсинде ала бошдан сакъланмайдыла, атлары  сагъынылгъанлай, субай, акъыллы деген сёзле къатларындан таймагъанлай.

Белгили  поэтлени, макъамчыланы да таулу къызлагъа къурагъан  мархабат жырларыны  кертиликлерине ишеклик жокъду. Алай бирде уа сагъышланаса:  бу низамлылыкъ бийчелерибизге къудурет берген саугъамыды огъесе ала анга  къошумчулукъгъа дагъыда бир энчи амалланымы хайырлана болур эдиле деп. 

Кёп жылла мындан алгъа  Вольный Ауулдан Абайланы Гюлжан деп бир огъурлу тиширыу бла ушакъ этген эдим. Ол кеси Огъары Бахсандан Орусбийланы къызлары.  Аны бла Кыртык сууну боюнуна баргъаныбызда, ол былай айтханы эсимде къалгъанды:

-Былайда, черекни жагъасында,  адамлагъа олтура турургъа деп салыннган базама болгъанды.  Кюн ортадан сора къызла келип алайгъа чёгер  эдиле. Жашла уа, черекни ортасына кирип, аны шорхасындан суу алып, къаныгъыз ариу болсун деп алагъа  ичиргендиле.

Къызчыкъла жети-сегиз жылларына дери  гинжи ойнагъандыла, андан сора уа санларыны ариулукъларыны къайгъысын этгендиле. Ол заманда аналарыбыз кече беллерибизге  къыл жипни байлап жатдыргъандыла.  Эр кишиле уа сууукъ суу бла жууннгандыла, кече уа къамиш тёшекде таяннгандыла. Ол а адамны этине жау къондурмайды. 

Онтогъузунчу ёмюрню аягъында жыйырманчы ёмюрню ал жылларында алыннган суратла да ол  сёзлеге шагъатлыкъ этедиле. Къалай ариудула, ёхтемдиле алада адамла.  Таулу къызла айбатлыкълары, субайлыкълары бла Клеопатрадан, Нефертитиден, Джокондадан арха къаламыдыла? Алларында бармасала да, жанларында уа ёхтем сюелаллыкъдыла. Буруннгу грекли скульптор Пигмалион сюекден ишлегенди тиширыуну суратын. Тарыхдан биз аны «Галатея» деп билебиз. Ол  ариулукъну асыры сюйгенден, тейриледен тилей кетип, анга жан салдыргъанды. Ёмюрледен бери айтыла келген таурух.  Ариулукъну сынын ишлерге  тюшсе эди уа, мен а таулу къызны  сайлар эдим.