Миллет дивизияда жигитча сермешгендиле

 Уллу Хорламны 75-жыллыгъына

1941-чи жылны 13 ноябринде СССР-ни ГКО-су (Государственный Комитет Обороны) Къабарты-Малкъарда атлы аскер дивизия къурауну юсюнден бегимни къабыл этгенди. Ол борч Шимал-Кавказ аскер округну эм партияны обкомуну боюнларына салыннган эди. Область партия организация 115-чи атлы аскер дивизиягъа командирлеге эм политика ишни бардырыргъа ышаннгылы, уллу патриот сезимликлери болгъан эм Туугъан журтубузгъа ахыргъа дери кертичилей къаллыкъ совет эм партия къуллукъчуланы сайлап жибергенди. Дивизияны политотделине таматалыкъ этиуню Селяланы Махтиге буюргъан эдиле.

 Дивизияны къауумунда юч атлы аскер полк, артдивизион, мотоэскадрон, химия жаны бла къорууланыуну энчи эскадрону, связьны полуэскадрону, ветлазарет болгъандыла.

Къыркъ биринчи жыл экинчи майда дивизия фронтха кетгенди. Германлы аскерле алгъа къызыу келген кезиу эди. 115-чи атлы аскер дивизияны жарсыулу къадары белгилиди. Дондагъы Ростовну къатында атлы аскерчилени фашист танк колонналаны алларына атхандыла. Атлы аскерчиле – танклагъа къажау! Ол сейир тюйюлмюдю? Аны ангыларгъа бек къыйынды. Мени, кесими ангылауум бла, сатхычлыкъ иш а болгъан болурму эди деп, кёлюме алай да келеди.

Болсада атлы аскерчиле, къабартылы эм малкъарлы жашла, не жаны бла да кёп да онглу душманны аллында тобукъланмагъандыла. Ала гитлерчиле бла къанлы къазауатха арсарсыз киргендиле. 316-чы полкну комсоргу Черкесланы Сарыбий гранатла бла эки фашист танкны жандыргъанды. Полкну командири ауур жаралы болгъанда, анга башчылыкъ этиуню политрук Бёзюланы Муха кесини боюнуна алгъанды. Сарыбий, жаралы командирни къоркъуулу жерден чыгъарып, медсанбатха тапдыргъанды.

Фашист командование «Барбаросса» планы жарашдыра туруп, Чингизханны тактикасын хайырланыугъа уллу эс бургъаныны юсюнден окъугъанма бир китапда. Автору эсимде тюйюлдю. Ол а къаллай тактика эди? Чингизханны аскерчилери, тургъан жерлерине жауну терен кирирге къоюп, сора эки жанындан да атла бла чабып, къуршоугъа алып къыргъандыла. Немислиле уа аллай тактиканы къурч машинала бла бардыргъандыла. Танк колоннала, алагъа уруп кетип, бизни жаяу аскерлерибизни артха жолларын кесип тургъандыла. Не сёз, уста эдиле гитлерчиле аскер ишге. «Биз уруш этерге немислиледен юйреннгенбиз», - деген эди бир жол мени бла ушагъында батальонный комиссар, гвардияны майору Гурген Петросян.

Аны уа ол манга былай ангылатхан эди: «Немислиле урушха эрттеден хазырланнгандыла. Ала офицерлерин дайым аскер ишге юйретип тургъандыла. Бизни офицерлерибиз а, политика дерслеге жюрюп, КПСС-ни тарыхын окъугъандыла. Аны себепли немисли офицерле бизникиледен эсе онглу эдиле аскер иш жаны бла».

Не уста эселе да, хорлагъан а совет аскерле этдиле. Халкъыбыздан фахмулу аскер башчыла чыкъдыла: Жуков, Рокоссовский, Малиновский, Василевский, Толбухин, Ватутин эм башхала. Ала жарашдыргъан планланы операцияларын а полкланы, батальонланы, роталаны, взводланы командирлери бардыргъандыла.

… Танкла уа, дунияны букъугъа алдырып, гюрюлдеген тауушлары жерни къалтырата, алгъа келедиле. Политрук, тамата лейтенант Бёзю улу танкланы атыучу ушкокланы жерлеп хазыр этерге буюрду солдатларына. Аладан башха затлары жокъ эди къурч машиналаны тыяргъа. Иги жууукъ келмеге къоюп, бронебойщикле от ачдыла. Фашист танкланы бирлери гусеницалары къыркъылып тохтадыла, башхаларыны къара тютюнлери чыкъды, къалгъанлары артха бурулдула. Болсада кёп эдиле ала, немислилени алгъа ёшюн урууну къояргъа умутлары жокъ эди. Фашист танкла, ызларындан автоматчикле келе, жангыдан чабыууллукъ этгенде, Бёзю улуну кесинден башха адам къалмагъан эди окоплада…

Муханы иги таный эдим. Ол бизни элли эди, къашхатаучу. Атлы аскерчиле миллет кийимлери бла эшелоннга минерге баргъанда кёрген эдим аны эскадронну аллындаэмилик аты бла.

 Бёзю улуну элде юй бийчеси, къызчыгъы бла жашчыкъ къалгъанларын биле эдим. Не сагъышла келген болур эдиле аны башына ёлюмню кёзюне къарагъанда? Алайдан артха кетерге, кесин сакъларгъа аны онгу болгъанды. Алай ёхтем таулуну бети жетмегенди нёгерлери ёлюп жатханда, башын алып къачаргъа. Ол жангыз кеси ачы къазауатха киргенди фашист танкла бла. Танкланы мараучу ушкок бла аладан тёртюсюн жерлеринден тепмезча этип, кеси да чынтты жигитча жан бергенди. Ол Совет Союзну Жигити деген махтаулу атха тийишли эди. Болсада Бёзюланы Муханы кишилигине эм жигитлигине тийишли багъа берилмей къалгъанды.

Атлы аскерчилени, айхай да, фашист танк колоннаны тыяргъа къолларындан келмегенди. Алай бизни жерлешлерибиз душман бла жигитлеча сермешгенлерине ишеклик жокъду. 115-чи атлы аскер дивизия чачылгъандан сора, кёпле, 51-чи армиягъа къошулуп, Сталинградны къоруулагъандыла. Ол къауумда Черкесланы Сарыбий, Ностуланы Магомет, Сотталаны Адилгерий, къабартылы жашла Асланбий Ахохов, Мамиша Наурузов, Адильгерий Фашимухов эм башхала болгъандыла. Ала бары да «За оборону Сталинграда» майдалла бла саугъаланнган эдиле.

Фашист Германияны башчылары Сталинградха болмагъанча уллу кюч жыйышдыргъан эдиле. Немислиле, Волгадан ётселе, къыралны эм мирзеулю районларын – Краснодар эм Ставрополь крайланы бийлерик эдиле. Грозныйге эм Бакугъа ёшюн урлукъ эдиле. Совет аскерле аны ючюн къаты къоруулагъандыла Сталинградны. «Биз Сталинградда Кавказ ючюн сермешгенбиз», - деп жазгъанды кесини эсгериулеринде бир генерал (тукъуму эсимде тюйюлдю).

Алгъыннгы атлы аскерчи, эскадронну командири тамата лейтенант Холамханланы Магомет Сталинградда жаяу аскер ротагъа башчылыкъ этгенди. Ол «Павловну юйю» деп аталгъан жерде фашистле бла къаты сермешгенди. Алайдан черекге жууукъ эди да, немислиле аны ючюн къадалып кюрешгендиле жагъагъа ычхыныргъа. «Асыры кёп адам къырылгъандан, орамда къан уюп, чурукъларыбызгъа жабышыучу эди», - деген эди манга Магомет бир жол.

Мисирланы Шаухалны пулемёт окъларындан ненча гитлерчи солдат кетген болур эди ол дуниягъа. Ол да алгъа атлы аскерге къуллукъ этгенди. Бир жыл анга Огъары Малкъарны терек бахчасында ишлей тургъанлай жолукъгъан эдим. «Кёп гюнях алгъанса башынга пулемёт бла аллай бир адамны къырып», - дедим да ойнап, ол а: «Да ала бизни къырыргъа келген эдиле», - деген эди. Саугъаларын сордум да: «За отвагу юч майдалым барды», - деди. Аллай экишер майдаллары болгъанланы кёргенме, юч «Отвагалы» болгъаннга уа тюбемеген эдим. Баям, Шаухал мени ишеклигими эслеген болур эди, юйюне чакъырып, юч къызыл китапчыкъны аллыма салды…