Ата журтларына керти къуллукъ этгенле

Огъары Малкъарны Сауту элинде Уллу Ата Журт уруш аллы жыллада  Къарчаланы Абдулланы эм аны  юйюрюн танымагъан адам болмаз эди. Аны къадары толусунлай къыралда болгъан игиликле эм къыйынлыкъла бла байламлыды. 

 

Абдулланы юч жашы бла юч къызы болгъанды: Хадис, Мухадин, Хануу, Кыллау, Къатапа, Мариям. Аналары Мухол элден Хасауланы Фатимат эди. Абдулла бла Фатимат, башха эллилерича, жашау турмуш этгендиле. 

 

Граждан уруш башланнганда, юч къарындаш – Абдулла, Хасим эм Бахсан, Совет властьны сейирлерин къоруулай, Шимал Кавказда акъ къазакъла бла уруш этгендиле. Ала болгъан жыйыннга Бетал Калмыков бла Улбашланы Келлет башчылыкъ этгендиле.  Белгили назмучубуз Кязимни жашы Мухаммат да Къарчаланы биргелерине болгъанды. Ол Сауту элге кёп келгенин айтыучу эдиле Хасим бла Бахсан. Ала да шыкъычы жашны къарындашдан башха кёрмегендиле. Кязимни юйюне барып тургъандыла.

 

Хасим Кязим Мухамматха этген «Жашыма» деген назмуну жырлап айтыучу эди.

 

Кёчгюнчюлюкге бара, бир станцияда шыкъычыла бла малкъарлыла тюбешгенде: «Кязим къайдады? Хафсат а саумуду? Аладан ким барды былайда?» - деп, къазауат этип соргъан эди Хасим, деучю эди аны къызы Халимат (Курийка), Кязимни аты сагъынылгъан сайын.

 

Абдулла сабийлерин окъутургъа бек сюйгенди, Хадисни бла Мухадинни окъутхан да этгенди.  Хадис 1914 жылда туугъанды. Онбешжыллыгъында жети классны тауусханлай, билими асыры игиден, аны устаз этген эдиле. Ол эки жылны Саутуда сабийлени историядан  окъутханды. 1931 жылдан 1935 жылгъа дери Нальчикде Къабарты-Малкъар устазла хазырлагъан техникумда окъугъанды. Анда окъуй тургъанлай а Нальчикни аэроклубун бошагъанды.

 

Ызы бла эл мюлк школда, педучилищеде, педрабфакда малкъар тил бла адабиятдан окъутхан устаз болуп уруннганды.

 

Билимин андан ары ёсдюрюр муратда Хадис 1937 жылда 

 

Къабарты-Малкъарны устазла хазырлагъан институтуна окъургъа киреди эм аны 1939 жылда айырмалы бошайды. Туугъан элине келип, Огъары эм Тёбен Малкъар эллени школларында история бла географиядан устаз болуп ишлейди. Алай кюйсюз уруш малкъарлы жашны этген муратларын юзеди. Ол  1941 жылны июль айында  башха элли жашла бла бирге урушха кетеди.

 

Аны ол жылны август айындан декабрь айына дери политрукга окъутадыла, 1942 жылны январь айында уа Калинин атлы фронтну 22-чи армиясында стрелковый ротасыны политругу этедиле. Ол анда июль айгъа дери турады. 1942 жылны ноябрь айындан 1944 жылны июль айына дери Рязань областьны Пительский районунда ючюнчю частьны начальниги болады эм военкоматны порторганизациясыны секретарыны къуллугъун этеди. 

 

Хадисни 1944 жылны июль айындан 1946 жылны июль айына дери Алтай крайда ишлерге жибередиле. Ол  анда Белоглазов районуну военкоматыны биринчи бёлюмюню таматасы болады. Фронтну къалайында болса да, ол анга буюрулгъан борчну тынгылы толтургъанды. 

 

1946 жылны июль айында Хадис Совет Аскерни тизгинлеринден эркин этилгенди. 

 

Хадисни тамата къарындашы   Мухадин   урушну биринчи кюнлеринде окъуна кетген эди къыралын жаудан сакъларгъа. Ол, Владикавказда Тау институтну окъуп бошап, тау инженер болгъан эди. Кесини заманына кёре, бек билимли эм акъыллы да адам болгъанды Къарча улу. Ол заманда таулуланы арасында бийик билими болгъан адамла алай кёп да болмагъандыла, биз билгеннге кёре. 

 

Халкъ ауузуна къарагъан,акъыллы адам болгъанды Мухадин. Къайсы къуллукъда ишлесе да, аны алжаусуз толтургъанды. Алай, не медет, уруш башланнгада анга ары кетерге тюшдю. Ол заманда аны юй бийчеси да бар эди, бир къызчыгъы да. Таукенланы Саният  атасын танымагъан гитче Марусячыкъ бла къалгъан эди.  

 

Къарындашла  уруш аулакълада айланнган къазауат жыллада аланы юйюрлерини жашауларында да аз тюрлениуле болмагъандыла. Абдулла бла Фатимат жашлары Хадис бла Мухадинни урушха ашырып, аладан къууанч хапарла сакълай эдиле. Алай 28 ноябрьде 1942 жылда биз барыбыз да билген бушуулу иш болады Черек ауузуну Сауту, Глашлары эм Огъары Чегет эллеринде. Анга бюгюн Черек ауузуну бушууу (Черекская трагедия) дейдиле. Анда ол мурдар ишни заманында  Абдулла, Фатимат, къызлары Асият, Къатапа юч сабийи бла бирге совет аскерчилени къолларындан жоюладыла. Мариям, Хануу, Кыллау сау къаладыла. (Къатапа Мисирланы Чефени жашы Алийни юй бийчеси эди). Сауту элни эски къабырларында ала бары да бир къабырда асыралгъан эдиле ол кюйсюз ишден сора.

 

Кыллау Глашлада къырылыудан сау къалгъан эди жашчыгъы Биязуркъа бла. Ма ол кюйсюз ишни юсюнден этгенди бу тизгинлени Огъары Малкъарны белгили жырчысы Жангоразланы Къаншау да:

 

 

 

 

 

Занкишиланы Исмайыл (Хутай) а кёзю бла кёрген ишлерини юсюнден быллай назмула этген эди:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мариям Мухадиннге къырылыу къалай баргъаныны юсюнден толу хапарны письмо бла жазып жибереди. Анда уа быллай тизгинле бар эдиле: «Сен бла Хадис къыралыбызны жаудан сакълай уруш этесиз, бизни уа мында, бир затны да эсге алмай, кеси аскерибиз къыргъанды». 

 

Капитан Мухадин, Мариямны письмосун алгъанлай окъуна, Сталиннге письмо жазгъанды эм кеси къуллукъ этген аскер бёлюмню таматасына барып,  болгъан ишни хапарын айтханды.Экисини арасында уллу даулаш болгъанды. Комадир анга: «Халкъынг бандитди», - дегенди. Мухадин ол жууапха къалай тёзерлик эди?... Ол кюнден сора ол жокъ болгъанды, аны бир киши да бир заманда да кёрмегенди. Къарындашлары Хадис бла Хануу Аскер архивлеге жазгъан письмолагъа уа Мухадин урушда белгисиз ёлгенлени санларындады деген жууапны алгъан эдиле.

 

Мухадинни юй бийчеси Саният жангыз къызчыгъы Марусяны атасыз ёсдюрген эди кёчгюнчюлюк жыллада. Орта Азиядан къайтхандан сора ол, Оъары Жемталада жашап, 90-чы жыллада ауушхан эди. Маруся уа Глашланы Жамал бла бир юйюр къурап, Бабугентде тургъанды, андан сора Нальчик шахарны Александровка микрорайонуна 

кёчюп, толу юйюрю бла анда жашайды. Атасын а, суратда кёрген болмаса, танымайды.

 

Хануу кёчгюнчюлюк жыллада Къазахстанда Джамбул шахарда  политехника техникумда  окъугъанды. Ол  кёп жылланы Нальчикде телемеханика заводда мастер болуп ишлеп тургъанды. Юйдегиси Халимат да анда ишлегенди. Пенсиягъа чыкъгъандан сора да сюйген ишинден кетмей уруннганды. Ол, Мусукланы Исмаилны къызы Халимат бла юйюр къурап, бир жаш бла юч къызлары бар эдиле. Хануу а 2009 жылда ауушханды.

 

Мариям Сардиянланы Магомед бла бир юйюр къурагъан эди. Ала жети жаш бла эки къыз ёсдюргендиле. Аланы сабийлери бюгюн республиканы эм Россейни тюрлю-тюрлю жерлеринде урунадыла. Бары да юйдегили болгъандыла, сабийлерин ёсдюредиле. 

 

Кыллау жашы Биязуркъа бла кёчгюнчюлюкден сора 90-чы жыллада ауушхандыла. 

 

Ала барысы да  Орта Азиядан къайтхандан сора Нальчикни Вольный Ауул микрорайонунда жашай эдиле уллу, сабыр юйдегилери бла бирге. Ма алай эди бу малкъарлы юйдегини къадары.