Союзниклеге болушлукъ керек болгъанда…

Уллу Хорламны  75-жыллыгъына

Къыркъ тёртюнчю жылны 6 ноябринде Уллу Октябрь революцияны 27-жыллыгъына аталгъан докладында  ол замандагъы къырал башчы Сталин жылны озгъан он айында Совет Аскерни  этген жетишимлерин белгилеген эди. Тарых шартлагъа кёре, ол заманны ичинде тохтаусуз баргъан сермешледе совет аскерле, гитлерчиледен Совет Союзну жерин тазалап, чекден ары ётген эдиле. «Багратион» операцияны кезиуюнде бизни аскерле Белоруссияны, Запад Украинаны, Польшаны бир кесегин, Прибалтиканы саулайын азатлагъандыла.

Аскер башчыланы фахмулулукъларына, кишиликлерине бийик багъа бере, Баш Главнокомандующий солдатланы бла матросланы батырлыкъларын, тылда уруннганланы, фронтну хар кереги бла жалчытханланы да жигерликлерин белгилеп, алагъа энчи ыспас этгенди.

Кертиси бла да, ишге жараулу эр кишилени кёбюсю фронтда болгъанлыкъгъа, жаланда къыркъ тёртюнчю жылда уллу заводладан бла комбинатладан жыйырмасы ишленнгенди, жангыдан эки жюз шахта ачылгъанды. Къабарты-Малкъар да фашист ууучлаучуладан азатланнгандан сора, мында къысха заманны ичинде 128 колхоз бла совхоз  эм 15 МТС аягъы юслерине салыннгандыла.  Архив шартлагъа кёре, къыралгъа 80200 тонна мирзеу берилгенди. Тырныаууздагъы вольфрам-молибден комбинат, Бахсан ГЭС, Докшукинодагъы комбинат, битеу да  106 промышленность предприятие жангыдан къуралгъандыла.

Баш командующий докладында чертгенича, алыкъа фашист Германияны кючю уллу эди. Аны тогъуз миллион 800 минг солдаты бла офицери, 110 мингден артыкъ тобу бла миномёту, 13200 танкы бла самоходкасы, жети мингден аслам самолёту бла 434 аскер кемеси болгъандыла. Аланы 60 проценти совет аскерлеге къажау бурулуп эди.

Къыркъ тёртюнчю жылны ахырына экинчи фронт (америкалы, ингилизли эм французлу аскерле) Берлинден совет аскерле бла бир кибик узакълыкъда болгъанды. Берлиннге биринчи болуп жууукълашыргъа да аланы онглары кёбюрек эди, нек дегенде немислиле сау полкла эм дивизияла бла кеслерин союзниклеге жесирге бергендиле. «Берлинни биз, ингилизлиле бла америкалыла, аллыкъбыз»,-деп, Черчилль алай махтаннганды.  Аны ючюн болур, Сталин кесини докладын «Алгъа – Берлиннге!» - деп бошагъанды. Ол а аскер башчылагъа,  солдатлагъа жигитликге бла батырлыкъгъа чакъырыу болгъанды.

Берлин ючюн сермешлеге бизни бир жерлилерибизден да кёпле къатышхандыла: комбатла Буба Карданов, Борис Нахушев, Иван Грищенко, Михаил Гончаров, роталаны, взводланы командирлери Чеченланы Шамил, Чеченланы Залимхан, Николай Елагин, Иван Дергилев, Рахайланы Ачах, Атталаны Хусей, Пётр Разудалов, Фатима Бесланеева, Владимир Устинов эм кёп башхала.

Союзникле Германияны биз хорлагъанбыз деп, артда аллай хапар жаяр мурат бла Берлиннге биринчи болуп кирирге умут этгендиле. Болсада урушну бошаргъа ашыкъмагъандыла, аскерлерин сакълар ючюн, аны бла бирге уа Совет Союздан не къадар кёп адам къораса, ол къадар игиди деген акъыл бла.

Маршалла Малиновскийни бла Толбухинни 2-чи эм 3-чю Украин фронтларыны аскерлери Венгрияда алгъа барыуну башлагъан заманларында, союзникле, Зифгрид къорууланыу ызгъа жетип, алайда тохтагъандыла. Генерал-фельдмаршал Модель, 2-чи америкалы армияны башчысы генерал Бредлини уллу  кёллюлюгюн, сансызлыгъын хайырланып, 21 дивизияны, ол санда жети танк дивизияны жыйышдырып, 16 декабрьде 115 километр узунлугъу болгъан фронтда америкалы аскерлеге чабыууллукъ этгенди эм сегиз кюнню ичинде 90 километр алгъа баргъанды эм Эльзасха киргенди. Ууатыллыкъларын сезип, 1945 жылда 6 январьда Черчилль Сталинден болушлукъ тилегенди. Сталин анга совет аскерле январьны экинчи жарымында немислилеге къаты чабыууллукъ этериклерини юсюнден билдиргенди.

Былайда, бу хапарны юзюп, Венгриягъа къайтайыкъ. 1942 жылда Къабарты-Малкъарны къоруулагъан 151-чи жаяу аскер дивизияны полклары, Шимал Кавказны, Украинаны, Польшаны, Чехословакияны азатлай, тёрт минг километрден артыкъ жолну къыдырып, 7-чи гвардиячы армияны къауумунда Будапештни алыргъа къатышхандыла.  Бу шахар Дунайны эки жагъасында орналыпды. 151-чи дивизиягъа уруш жолунда алыкъа аллай шахар тюбемеген эди. Аны себепли Къабарты-Малкъарны жеринде уруш этгенлеге – капитанла Бессмертновха, Васильченкогъа, Стукаловха, лейтенантла Негодовха, Саркисяннга, Кочерманнга, бизни бир жерлилерибиз Николай Чередниченкогъа, Михаил Доховха, Залимгери Шауцуковха, Токуланы Османнга, Ахметланы Исмайылгъа, Къараланы Мажитге эм кёп башхалагъа – шахарны орамларында уруш этерге сермешле ичлеринде юйренирге тюшгенди. 

Ма ол сермешлеге къатышханланы эсгериулерине кёре, Будапештде хар юй къалагъа айландырылып эди, хар метрни къазауат этип алыргъа тюшгенди. Юйлени арбазлары темирден ишленнген бийик къабакъ эшикле бла жабылып эдиле. Аланы къол гранатла бла чачдырыргъа амал болмагъанды, шахарны орамларын гитлерчи пулемётчула илишанда тутхандыла.

Болсада совет аскерчиле аз-аздан алгъа баргъандыла. Биринчи январьны кечесинде подполковник Якуповну 683-чю полку шахаргъа киргенди эм немислилени жангы жылгъы байрамларын бузгъанды.

Будапешт ючюн сермешге къатышханладан 350 адам «За взятие Будапешта» майдал бла саугъаланнгандыла. Жарсыугъа, ол майдал мингле бла солдатлагъа эм офицерлеге ёлгенден сора берилгенди. Венгрияны жеринде фашист аскерлени ууатылгъанлары союзниклеге Арденледе немислилени тохтатыргъа болушханды.