«Билим, акъыл, ырысхы да адамгъа жамауатынга себеплик эт деп бериледиле»

Уллу къаланы мурдору кибик, миллетини айныууна къыйынын аямагъан, ёсюп келген тёлюлеге юлгю болуп, тюзлюкге итиндирген инсанла миллетибизде болгъаны къууандырады. Аллай огъурлу къарт Огъары Малкъарда жашагъан Цийкъанланы Мухадин хажиди. Динине, тинине да кертичи болгъан, сыйлы тамата жангыз миллетини угъай, Шимал Кавказны дин жаны бла белгили алчысыды.

 Жюз жылы толгъан Мухадин, юйдегиси Сафият да ариу тиллиле, къонакъбайлыкъгъа уллу эс буруп, юлгю кёргюзтген инсанладыла.  Ушагъыбызда акъсакъал хажи кёп болумлагъа эс бургъанды. Дин ахлулагъа алгъыннгы жыллада эркинлик толусунлай берилмегенди. Уллу Ата журт урушну къыйынлыгъын, кёчгюнчюлюкню азабын сынагъаныны юсюнден да айтханды. Ол къыйынлыкъла хажи бла эгечи Мурлиятны замансыз ата-ана жылыусуз, къарындашсыз да къойгъандыла.

Алай жюрегинде тюзлюкню, ийманны оту жаннган Мухадинни къыйынлыкъла сындырмагъандыла, огъурсуз этмегендиле. «Ташны, агъачны да жаратхан бизге да къадар жазгъанды. Не зат чекген эсек да, биз аны сынамагъанлай жарарыкъ тюйюл эди. Къадаргъа кёре, хар неге да тюбей барабыз»,- дейди ол.

Кёчгюнчюлюкде Орта Азияда болгъанында, Гузойланы Бадина бла юйюр къурагъанды. Жашы Мухамметни да гитчелигинден да тюзлюкге кертичи болуп, билимге итиндирип ёсдюргенди. «Окъуу, билим ал, не зат тас болса да, билим а къалыр»,- деген сёзлени айтханлай, кёллендиргенлей тургъанын сагъынады Мухаммет. Аны себепли Цийкъанланы туугъан жерлерине этген ахшылыкъларыны саны чексизди.

Мухадин 70-чи жыллада хаж къылып келген эди. Андан къайтханындан сора уа, КъМР-де биринчи болуп, элде межгит салыргъа эркинлик алып, мурдор ташын салады. Эллиле да анга ыразылыкъларын билдирип, къурулуш ишге себеплик этедиле. Белгилисича, аллай уллу межгитни битдирирге кёп къыйын керекди, эл жыйгъан ахча да аз эди. Ахшы жумушда хажиге билеклик этген Жангуланланы Ахмат бла Гасыланы Ибрагим болгъандыла. Ала  кирпич эм къурулушха башха кереклени алыр ючюн, Нальчикге бир кюннге эки, юч кере да баргъандыла.

- Кирпич  заводха баргъаныбызда, анда анасы Цийкъанладан болгъан бир къызгъа тюбейбиз. Ол материалны межгит ишлерге алгъаныбызны билип, оруслу таматасына айтады, ол а бизден да себеплик болсун деп, кеслеринден беш минг кирпич  къошхан эди,- дейди сыйлы тамата.

Иш тынч болмагъан эсе да, жашы Мухаммет да болушлукъ этип, нёгерлери бла межгитни эбине жетдирген эдиле. Эллиле, ол кезиуню эсгере, Мухадинни межгитни къурулуш жумушунда уллу къыйын салгъанын айтып, ыспас этедиле.

Дагъыда ол кезиуледе малкъарлыланы, къаяла арасында орналгъан  башха таулу эллени да  газны тартылмагъаны жарсытханды. Ол хажини жюрегин бек къыйнагъанды, элде онгсузла да бар, отун мадаргъан а къыйындан къыйын болуп бара эди. Алай жол къаялы болгъаны ючюн, ол элле Россейни газ тартыр проектлерине тюшмеген эдиле. Алай сыйлы къартны къатылыгъы бла, аны жашыны билимлиги бла ол жумушну да къырал къолгъа алгъан эди. Ол кезиуде КъМР-ни Президенти  Валерий Коков да Мухаммет кёргюзтген проектни тюзге санагъанды. Аны хайыры бла  2000-чи жыллада Огъары Малкъаргъа, ызы бла Бызынгыгъа, Булунгугъа да газ тартылгъанды.

Элини айнырын сюйген инсанны жюреги тынчаймагъанды. «Малкъарны баш жанында эски межгитни тёгерегине малла кирселе, бек жарсыгъанма. Ол дунияны жаратханны юйю эди, миллетибизни шериат сюдлери да анда бардырылгъандыла. Миллетибизде белгили, ийманлы адамларыбыз анда намаз этгендиле. Ол хунала оюлуп барадыла деп бек жарсыгъанма. Аны ючюн тёгерегин бегитирге умут этгенме», - дейди Мухадин хажи. Аны себепли ол магъаналы жумушну да ала къолгъа аладыла.

Мухаммет ол ишни бардырыргъа кёлленнгенликге, алгъадан ол межгитни кёрюмдюсю къаллай болгъанын билмегенлей, аны жангыдан къаларгъа сюймегенди.  Нек дегенде, ол кеси заманда бир энчи архитектура проект бла этилген эди. Аны тюрлендирип, сыфатын бузаргъа жарамагъанды. Талай жылдан а жарыкъландырыучу жолоучула Малкъаргъа келген кезиулеринде аны къалам бла ишлеп къойгъан суратын тыш къыралны архивлеринде тапханды. Алай бла анга кёре къурулуш ишин башлагъандыла, алгъын заманда къалай эсе да анга кёре къалагъандыла мекямны. Минарасы агъачдан эди, ол бузулмай сакъланыр ючюн аны ташдан этгендиле.

- Межгитни къатында юй да болгъанды. Аны къабыргъалары топуракъ бла жабылып эдиле. Аны ишин башлагъанда уа, къабыргъасындан кюл чыкъгъанды. Аны от жагъасы энчи технология бла жарашдырылып,  хуна бла бара эди. Ол бизни миллетде угъай, саулай Шимал Кавказда да тюбемеген  энчиликди,- дейди Мухаммет. Мухадинни ол жумушну да къолгъа алгъаныны хайыры бла тарыхыбызны бир сейир архитектура къолайлыгъы ачылгъанды. Бюгюнлюкде ол ишлеп тургъан межгитди.

Хажини  ахшылыгъы бла элде ишленнген, миллет хайырланнган учрежденияла  асламдыла, аланы санында 2-чи номерли школ, амбулатория. Арт кезиуде уа Огъары Малкъарны атын айтдыргъан магъаналы мекямладан бири Мухадинхажини атын жюрютген спорт комплексди. Аны къурулуш иши эм багъалы  болгъанды. Алгъадан къагъытлары тап этилмегени ючюн, анга кёп къыйын салыннганды. Бюгюнлюкде элни ортасында къызыл тюрсюнлю межгитча, ол да кёз къууандырады. Жыл сайын анда Мухадинхажини аты бла эркин тутушууладан битеуроссей эришиуле бардырыладыла. Малкъарны сабийлери анда жарау этедиле, кючлю тренерле ишлейдиле. Атларын айтдыргъан гёжефле да бардыла. Талай жылны коронавирусну хатасындан эришиуле болмай тургъандыла. Алай энди бу ахшы жумушну бардырыргъа умутлудула.

Ушагъыбызны ахырында уа сыйлы акъсакъалыбыз жаш тёлюге насийхат сезюн айтханды.

- Озгъан жыллада окъургъа итиннгенле кёп эдиле, алай бюгюнча билим алыргъа амаллары болмагъанды. Бир элден башха элге барып, анда да кече къалыргъа, баш кечиндирирге онг тапмагъандыла. Бюгюн а, жанларым, онг да, амал да барды, эринмегиз, билимлиле болугъуз. Дунияны жаратхан бир болгъанлыкъгъа, анга жолла кёпдюле. Миллетини энчилигин сакълагъан, тилин билген, сакълагъан да аладан бириди.

Файгъамбаргъа сыйлы китап ашырылгъанда, ол аны окъуп тебирегенинде, аны жангыз анга угъай, жашагъанлагъа, мындан ары да бу дуниягъа келликлеге жибергенин билдирген эди дунияны жаратхан.  Билиминги, акъылынгы артыкълыгъы да, жангыз сени ючюн угъай, адамлагъа да юлюш, себеплик эт деп бериледиле,- деген сёзлени Мухадин хажи энчи чертгенди.

Жашы, экономика илмуланы доктору, профессор Цийкъанланы Мухаммет да аны ол сёзлерине кёре къурайды жашауун. Аланы билимлери, ырысхылары да жангыз кеслерине угъай, миллетлерине, жерлешлерине да хайыр келтиргенлерине, сау эл хурмет этеди.