Тамблагъы кюнюбюзню бюгюннгю мурдору ёз тилинде сёлешген юйюрдю…

Кёп  таулу сабийле ана тиллерин билмейдиле. Аны бла бирге юйюр къурамагъанла да кёп. Къурагъанланы араларында уа  оруслу, къабартылы, башха миллетлени адамларын сайлагъанла аз тюйюлдюле. Совет жылладан бери башха миллетли жаш адамла юйюр къурасала, анга къарс ургъан, къууаннган тёреди. Алай бу иш таулулача аз санлы халкъгъа игимиди, огъесе аны кёп санлы халкъланы ичинде эритирге себепликми этеди - бу сорууну ачыкъ сюзерге керекди, таматала-акъылманла да аны юсюнден оюмларын ачыкъ  билдирирге борчлудула. Букъдуруп тургъандан не хайыр, аллай юйюрледе таучу сёлешген сабийле бек аз тюбейдиле. Хау, аталары-аналары таулула болгъанланы арасында аз тюйюлдюле юйлеринде жаланда орусча сёлешгенле. Шахарда школ устазла аны юсюнден айтханлай турадыла. Аллай юйюрледе ёсген сабийле  кеслерин ол неда бу миллетни адамыча сезалмай да къыйналадыла.

Бюгюнлюкде жаш адамла тыш къыраллагъа жашау этерге кетедиле, Москвада, Санкт-Петербургда эм башха уллу россей шахарлада жашайдыла, алагъа къошакъгъа дагъыда республикада къалгъанла да башха миллетлиле бла юйюрле къурасала, ким къаллыкъды таулу от жагъаны сакъларгъа? Белгилиди, жер башында  кёп халкъланы жаланда атлары къалгъан болмаса, кеслери уа гунч болгъандыла. Шёндю да ол иш баргъанлай турады: заманны толкъунлары кёплени башларын басадыла. Ёмюрледен бери кесин сакъларгъа, жокъ болмазгъа акъылы жетген къарачай-малкъар халкъны тамбагъы кюню бармыды, ол болур ючюн хар бирибиз не зат этерге керекбиз? Социал  сетьледе мени бир тенгим  бир жол былай жазгъан эди: "Эрттен ахшы болсун! Мен миллетчилик бла кюрешген адам тюйюлме. Болсада, бу арт жыллада бизни жашларыбызны  башха миллетлеге киеу болгъанлары, къызларыбызны бир къаууму башха миллетли юйлеге  келин болгъанлары къайгъы этдиреди. Ол алай некди? Таулу юйюрледе да болсунла, аланла!» Таулула бу постну тюбюнде кёп оюмла жазгъан эдиле. Аланы бир–бирлери бла шагъырей этерге сюебиз.

Оюмла:

«Бек уллу жарсыуду ол. Уллу кьызны экиге айланнган къайын къызы, башха миллетни жашына  барып, тёрт жаш ёсдюреди (сизни Аллах сыйласын). Алай аладан бири да тауча сёлешмейдиле. Кеси да алача сёлешеди.Сёлеш алача, алай кеси тилинге да юйрет. Бек жарсыулу темады. Андан сора да,  къарагъыз  тёгерекге  башха. Бир жууугъум аллай бир жарсыды: къызы 37- жыллыкъ врач, жашы 35-жыллыкъ, Москвада институтну бошап келген, юйдегили болмайдыла, деп. Да сора биз къалай ёсдюрейик саныбызны?»

  «Сюймеклик...Эм ариу, эм къарыулу эгечимден туугъан, анасыны кёкге дери секиргенине да къарамай, башха миллетли  къызны алды. Жыйырма алты жыл жашайдыла, эки  аламат жашлары, келинибиз профессор,экономика илмуланы доктору,бек ариу адамды. Эки къыз бардыла, бири кёнделенчи жашха баргъанды, экинчиси къарачайлыгъа. Бек берекетли, насыплы жашайдыла».

 «Кертиси бла да бу иш осал бола  барады. Жашларыбыз иш табалмагъанны сылтаугъа саалып, къызларыбыз хазыр юйге кёчерге сюедиле...ма  алай къаладыла юйлеринде, биз а, таматала, хапардан сора зат этмейбиз...Хар элде администрация барды, акъсакъалла, уллайгъан тиширыула бардыла, ариу сёзлю эфендилерибиз бардыла... келчигиз, бу ишни аланы къолларына берейик! Чакъырсынла жаш адамны сельсоветге, алгъын замандача, ма бюгюн санга эки ай беребиз, дефтерде жазабыз, андан сора,тепмесенг, оноуунгу биз этерикбиз, къыз табылыр, десинле. Былай этмесек, иш осалды. Сагъыш этейик, аланла».

 «Къарачайда да болум алайды. Башха миллетли адамла бла юй-юйдеги къурагъанла кёпден-кёп болуп  барадыла. Абаза, черкес жашлагъа эрге баргъанла кёпдюле, тышында ишлегенле, окъугъанла уа - узбекине, таджикине, эрменине, татарына, арапына... Былай нек болгъаныны чуруму белгилиди. Жашланы кёбюсю иш излей, ишлей тышында айланадыла. Тиширыула, къызла да-базарлада. Алай бла юйюр  къурар заман кетип  къалады. Ол бир палах.

Экинчи палах:  хар экинчи – ючюнчю юйюр  чачылып барадыла. Кючлю миллет организация, интеллигенция, иймамла керекдиле оноу этерге, тынгылап турмай, тепси жанында сёлешип турмай. Юйюрлеге оноу этиу - тиширыуланы къолларына кёчген эсе, бир тиширыу организация болсун, бу ишни къолгъа алып, халкъыбыз тас болуп  баргъанын тохтатырча. Ансы, Азияда - сюргюнде халкъыбызны сакълагъан да  тиширыула, журтубузгъа келгенден сора уа, дуния малгъа къызынып, сабийлерин заманында юйлендирмей, халкъдан бошап баргъан да – тиширыула. Ана тилни къурутуп баргъан да аналадыла, тиширыуладыла. Бир сабий ауруса, аны къутхарыр ючюн кюрешебиз. Битеу халкъ ауруса уа, аны къутхарлыкъ кимди? Жангыз да кесибиз. Бу барыудан барса, таулула бла къарачайлыла жутулуп кетерикдиле.  Халкъыбызны жокъ болуп баргъанын кёре, барыбыз да къайгъырайыкъ».

 «Бу иш бла Абдуллаланы Марина кюрешгенди. Алты юйюр кьурагъанын билеме. Ол уллу ишди. Тойлада танышхандыла алгъын жашла, кьызла, жууукъ-ахлу кёргенди кьайгъыларын. Алгъаракъда тойда къызла олтурадыла. Тепсерге чакъырадыла, чыкъмайдыла. Ачыу тийип: "Ашаргъамы келгенсиз? Тойгъа тепсерге, ойнаргъа, кюлюрге келедиле", - деп урушханма».

«Адам билмеген затына илешмейди, сюймейди. Миллетими сюеме дер ючюн, аны тилин, адет-тёресин, тин байлыгъын, тарыхын билирге да, жашауда хайырланыргъа да керекди. Ол затны билмегеннге, хайырланмагъаннга жашау нёгери къайсы миллетден боллугъуну, сабийи къайсы тилде сёлеширигини не башхасы барды? Бу кёзден къарасакъ, бизде да, къоншулада да хал бирчаракъды – миллетни кёбюсю ол затланы билмейди.

Халны тюрлендирирге боллукъмуду, боллукъ эсе, къалай? Сёзсюз да, къырал да, жамауат да бир иннетли болуб, бирден кюрешселе, бек да аламат эди. Болсада  ол алай тюйюлдю, алай боллукъ эди дерге да ышан кёрмейме».

… «Эгечимден туугъан жаш юйдегили болама деди да, тёрт таулу къыз угъай  дедиле, бешинчи, Аллахха шукур,  унады, бу айда тойлары болду. Эл башчыла да билеклик этип, сёз ючюн, жаш тёлюню ол жаны бла  соруугъа да тартсала, хата келтирмез эди. Бир оюмгъа келирге керекбиз бу магъаналы ишде. Ханумала керекдиле!»