Малкъар суратчыла

8 декабрь – Художникни халкъла аралы кюню

Санатны бу тюрлюсю бизде айнып барады. Баям, аны тарыхы закий скульптор, Россейни, КъМР-ни да сыйлы художниги Кърымшаухалланы Хамзатдан башланады.

Ол 1917 жылда Тебердиде туугъанды. 1938–1940 жыллада Тифлисде художестволу академияда окъугъанды. Уллу Ата журт урушда ауур жаралы болуп, къайтып, сюргюнде Къазахстанда жашагъанды. Анда «Жайлода», «Мирзеу», «Темир жол», «Дуниягъа – ырахатлыкъ» д. а. к. суратланы, «Панфиловчула» деген скульптура къауумну да этгенди.

Хамзат 1957-1985 жылда Нальчикде жашагъанды, жау бояула бла, графика амал бла сурат ишлегенди. Скульптурада уа «Бушуулу таулу», Нальчикде солуу паркда бла Бабугентде Кязимни, Чегемде Къалабекланы Солтан-Хамитни эсгертмелери, Байсолтанланы Алимни, Чабдарланы Ибрагимни, Шахмырзаланы Саидни, Къулийланы Къайсынны, Боташланы Иссаны, Абайланы Солтан-Бекни, Сотталаны Ахыяны, С. Танеев бла Орусбийланы Исмайылны эм дагъыда кёп башха адамланы бюстлары аныдыла.

Аны ызындан келгенледе КМР-ни сурат этиу искусство жаны бла лауреаты, Россейни Халкъларыны артиадасыны лауреаты, Артиаданы алтын майдалы бла саугъаланнган Занкишиланы Ибрагим энчиди. Ол 1940 жылда Хабазда туугъанды. Къыргъызстанда ёсгенди. Хабазда школну бошап, аскер борчун толтуруп, 1970 жылда Ростовда М.Б. Греков атлы художестволу училищеде окъугъанды. Ибрагимни хар таулугъа, кёчгюнчюге да къарындаш этген «Эсде тутуу» деген къауумгъа кирген суратладыла. Ол санда «Тилек», «Ёлюмню жолу бла», «Урушдан – киши жерине», «24, 14, 13» триптих. Ала къараучуладан бийик багъа алгъандыла.

Ингуш Республиканы культурасыны сыйлы къуллукъчусу Баккуланы Владимир, 1942 жылда Тёбен Чегемде туугъанды. Къазахстанда ёсгенди. Нальчикни 8-чи школунда, ызы бла художник-оформительлени экижыллыкъ курсларында окъугъанды. Аны «Хасанияда кюз арты», «Апсаты», «Белгисизликге жол», «Атамы арбазында», «Фронтдан киши жерине къайтыу», «Танзиля» деген эм башха суратлары да художникни жашаугъа сюймеклигини юсюнден айтадыла.

КъМР-ни сыйлы художниги Акъкъызланы Якуб 1942 жылда Тёбен Чегемде тууса да, киши жеринде ёсгенди. Эл школну башап, Дагъыстанда художестволу училищеде окъугъанды. Аны бек уллу хунер бла этилген графикасы классикагъа киргенди: «Кюмюш эрттен», «Къабыргъа», «Чегемде кюз арты», «Ай гротеск» суратла, Къулийланы Къайсынны назмуларына кёре жазылгъан къауумдан «Жаралы таш», «Тиширыуну къоллары», «Кюз артыны тюшю». Была учуп баргъан сагъышлача сейирдиле, ариудула.

КъМР-ни къырал белгисин – гербин да Якуб Герман Паштов бла бирге этгендиле.

Курданланы Валерий 1943 жылда Кёнделенде туугъанды. Алма-Атада художестволу училищени тауусханды. Аны чыгъармалары кёп тюрлю тематикалыдыла. «1944 жылны алмалары» «Триптих», «Реквием», «Юбилейим», «Мени Малкъарым», «Жауурун къалакъгъа къарау», «Жукълап тургъан къыз» деген эм башха суратлары кенг белгилидиле. Аланы хар биринде да ата журтубузну бир кесеги – ол сюйген кесеги сакъланады.

КъМР-ни халкъ художниги Гуданаланы Борис 1951 жылда Къазахстанда туугъанды. Тырныауузда школну бошап, аскер къуллугъун да толтуруп, Краснодарда художестволу училищени, Ленинградда Репин атлы институтда монумент живописьни студиясын тауусханды. Аны «Жай. Чалгъыда», «Жантуугъанны кёрюмдюсю», «Кязим», «Таш салыучу», «Элбрусда къыш», «Таулада жай», «Мечиланы Кязим», «Сюрюучюле», «Уллу-Тау», «Жаннетден къысталгъан» деген эм башха суратлары сурат санатны аламат юлгюлеридиле, ала фахмулу художникни энчи ызын сакълайдыла.

Тёппеланы Хызыр 1956 жылда Кёнделенде туугъанды. Дагъыстанда училищени, Ленинградда Репин атлы институтну бошагъанды. Кёп жылланы Тюркде жашагъанды. Хызырны суратлары Азияны шартларындан толудула. Сёз ючюн, «Чурукъ сыйпаучу», «Шаркъ базары», «Юйню ауурлугъун элтген къарт», «Элли ловелас», «Сатыучу», «Турция Европа союзну босагъасында», «Анкара къалада», «Кюз арты сюита», «Аппам», «Стамбул», «Ныгъышда», «Эскишехер», «Сыйрат кёпюр»… Ала малкъар элни бла узакъ Тюркню жууукъ этедиле.

КъМР-ни Къырал премиясыны лауреаты Ахматланы Лиуан быллымчыды. Аны суратларын кёп тюрлю республикалы, зоналы, россей эм битеусоюз кёрмючледе кёрюрге боллукъду. Ол Ата журтубузну табийгъатын бла адамларыбызны къылыкъ хунерлерин терен сезим бла суратлайды. «Кюз арты», «Мал орун», «Ёмюрлюк жол», «Къайтыу», «Суу боюнунда тюбешиу», «Сакълау», «Юзюлген къыл» дегенча эм башха суратлары художникни ич дуниясы къалай сезимли болгъанын кёргюзтедиле.

Атабийланы Халимат Москвада художественно-промышленный училищеде окъугъанды. Италияда жашайды. Аны «Аналыкъ», «Жаз башы макъам», «Мадонна», «Жауун», «Байламлыкъ» деген эм башха суратлары белгилидиле. «Белгиле» деген сериягъа кирген суратлары уа кеслерини жангылыкълары бла сейирсиндиредиле. Тиширыу жумушакълыкъ бла бирге терен оюм эте билиу аны чыгъармачылыгъында бирге тюбешедиле.

Занибекланы Адрахман Къазахстанда туугъанды. Къарачайда художестволу-графика факультетде окъугъанды. Аны «8 мартны кечеси», «Сынла», «Хиросима», «Элбрусну юсюнден таурухла» деген, нартлагъа аталгъан эм башха суратлары жюрек кенглик бла ишленнгендиле. Алада жашау бла ёлюмню арасы къалай жууукъ да, къалай узакъ да болгъаны кёрюнюп турады. Бу жарсыулу дунияны ауанасын бояула художникни къолу жетгинчи ишлегенча, учунуулудула аны чыгъармалары.

Ташха, агъачха, темирге жан салгъан Черкесланы Тахир 1960 жылда Тёбен Чегемде туугъанды. Пенза шахарда художестволу училищени скульптура бёлюмюн тауусханды. Ол монумент скульптура жанрлада ишлейди, агъач бла да кюрешеди. Аны «Таулу ана», «Нарт къала», «Къулийланы Къайсын», «Улбашланы Мутай», «Жолоучула», «Тепсеучю къыз», «Сатанай-бийче», «Къойчу», «Ташчы», «Уучу» эм башха агъачдан, гипсден этилген ишлери аламатдыла.

Ол жаны бла Россейни халкъ мастери, КъМР-ни культурасыны сыйлы къуллукъчусу Мокъаланы Владимир да фахмулуду. Ол тюрлю-тюрлю материалладан композицияладан сора да, музыка инструментле этеди.

Къулийланы Азамат 1963 жылда Нальчикде туугъанды. Ленинградда

И. Репин атлы живопись, архитектура эм скульптура институтда окъугъанды. Кёп жылладан бери Тюркде жашайды. Атасыны, башха къартланы ол ишлеген суратлары, атасыны назмуларына кёре ишленнген ишлери да Азаматны фахмусуна шагъатдыла.

Будайланы Сюлемен Краснодарда художестволу училищеде окъугъанды. Аны «Тобукъланыу», «Композиция» «Ингирде», «Таула», «Къаяла», «Бахсан ауузу», «Тырныауузда юйчюк» «Шошлукъ», «Тансыкълыкъ», «Кече», «Ахшамда агъач» деген эм башха суратларында табийгъатха жан киреди: чапыракъла шыбырдайдыла, кёрюнмеген аяз чабады тёгерекде, сюеледи таула ортасында гитче, жаш шахарда таулу юйчюк…

Абайланы Асият Маданият эм искусство колледжде, ызы бла Владикавказда К. Хетагуров атлы университетни «Сурат этиу искусство» бёлюмюнде окъугъанды. Аны суратларындан сейир жарыкъ келеди, алагъа художник жюрек нюрюнден къошханча.

Жаш художниклени араларында Аналаны Муратны атын айтмай жарамаз. Ол Ростовда М.Б. Греков атлы художестволу училищеде, ызы бла Москвада Художестволаны Россей академиясыны Суриков атлы художестволу институтунда окъугъанды. Маурат «Таула», «Кийиз», «Эшекде баргъан жашчыкъ», «Къурманнга аталгъан ёгюз», «Ауушда», «Къойчу», «Тарда», «Жол айырылгъанда», дагъыда башха суратла бла къууандыргъанды къараучуну.