Игилик этерге арымазгъа – аны жашау жоругъу эди

Тюрк дунияда аты айтылгъан алим, экономика илмуланы доктору, Къыргъыз Республиканы билим бериуюню сыйлы къуллукъчусу, Билим бериуде шёндюгюлю информация технологияланы институтуну ректору  Кубаланы Хамитни жашы Борис кёп болмай 79 жылында ауушханды.

Эр киши жашауунда юй ишлерге, терек салыргъа эмда жаш ёсдюрюрге борчлуду деп, халкъда алай айтылады. Борис Хамитович ол борчун артыгъы бла окъуна толтургъанды: онла бла саналгъан журтла ишлегенди, кёп терек салгъанды эмда сегиз сабий ёсдюргенди – тёрт жашны эм аллай бир да къызны. Ол окъутхан студентлени санап саны болмагъанын а айтмай окъуна къояйыкъ. Аны бла бирге  Борис Хамитович беш тилни билгенди, 20-сында уа сёлешгенди, дунияны тогъуз къыралында ишлеп, къуру Къыргъызстанда угъай, тыш къыраллада да намыс-сыйгъа тийишли болгъанды.

Болсада ол жетишимлени тарыхы теренден келеди, Шимал Кавказны тау этеклеринден башланады. Ол Къарачай-Черкесни Элбрусну этегинде орналгъан  узакъ тау элинде – Уч-Къуланда – туугъанды, алай сабийлиги уа Ата журтундан узакъда ётгенди. Халкъы Орта Азиягъа кёчюрюлгенде, анга эки ай да толмагъан эди. «Анама бюгюн-бюгече да къор болайым деп турама, эркинлик берилмегенине къарамай, ёлтюрюрле деп да къоркъмай, юйюрюн Къазахстанны къыбыла жанындан Къыргъызстаннга алып кетгени ючюн. Бизни жууукъларыбыз, хапаргъа кёре, ма ары тюшгендиле», - деп эсгергенди Борис Хамитович.

Юйюр Кагановичевский  (шёндю Сокулук) районнга тюшгенди. Борис школну да анда бошагъанды. Ызы бла уа Фрунзени политехника институтуна киргенди.  «Анда мен  Къыргъызстанны алгъыннгы президенти Аскар Акаев бла бирге окъугъанма. Бир жол мени декан чакъырып, айырмалы окъугъанланы ара вузлагъа иебиз, дегенди. Акаевни – Ленинградха, мени уа Москвагъа, Бауманкагъа. Мен а саусуз анамы къоюп кеталмагъанма. Аны ючюн бир кере да сокъуранмагъанма. Мени бир муратым болгъанды – кёп тиллени билирге. Мен анга итиннгенме, экинчи жыл Къыргъыстанны къырал университетине тыш къыраллы тиллени бёлюмюне киргенме»,- деп эсгергенди Борис Хамитович.

Вузну бошагъандан сора аны ингилиз тилни кафедрасында къойгъандыла ишлерге. Кёп да бармай а кафедраны таматасына саладыла, ызы бла деканны орунбасары, артда декан да, проректор да болады. Ишлеп тургъанлай, Халкъ мюлкню Плеханов атлы институтуна да киреди. Андан сора экономика факультетге кёчеди, анда да тамата преподавательден башлап проректорну къуллугъуна да кётюрюледи. Артда уа Спецфакультетни деканына салынады. Спецфакультет деб а юристлени хазырлагъан бёлюмге айтхандыла. Бюгюнлюкде ол Юридический академияды.

Бу окъуу юйге да чакъыргъандыла Борис Хамитовични биринчи  проректору бол деп, алай ол унамагъанды. Кёп сагъыш этип, кесини махкемесин къураргъа таукелленнгенди.  Билим бериуде шёндюгю информация технологияланы институту ма алай бла жаратылгъанды. Ол 2003 жылда ачылгъанды. Аны ишин къуру жерде башларгъа тюшгенди. Алай бюгюнлюкде ИСИТО хар не бла да тынгылы жалчытылыннган, кюч ала баргъан окъуу юйдю. Орта Азияда «Кубаевский институтча» белгилиди. Бюгюнлюкде анда 4 мингден аслам адам окъуйду. Аны тюрлю-тюрлю шахарлада беш колледжини, бийик профессионал билим берген факультетлерини филиаллары да бардыла, иги кесек окъуу юйню мекямы да  ишленнгенди. Студентлеге деп поликлиника да ачылгъанды.

Вузну ал къабыргъасында «Игилик этерге арымагъыз!» деп, алай жазылыпды. «Табийгъатны сакълагъыз», «Билимдеди бизни кючюбюз», башха чакъырыу сёзлени да жазаргъа боллукъ эди, алай мен ма ол айтымны сайлагъанма, нек дегенде ахшылыкъ бюгюнлюкде бизге жетишмейди. Тамата тёлю «биз» деген кезиуде туугъанды эмда жашагъанды. Шёндю уа «мен» деген заманды. Биз аз-аздан Западны ариу адетлерине къошулурбуз, деп тургъанбыз, бизни уа элтип запад канализациягъа атхандыла. Быллай болумлада жаш тёлюге бу жорукъну эсгертип турургъа керекди: тар кёпюрде тиширыугъа тюбединг эсенг, терен черекге кетерик болсанг да, анга жол бермей къойма. Игилик этерге арымагъыз!», - деген эди Борис Хамитович интервьюларындан биринде.

Аны юсюнден хапарыбыз толу боллукъ болмаз, аны илмуда жетишимлерин сагъынмасакъ. Ол 29 монографияны бла окъутуу пособияны авторуду, 150-ден аслам илму статьясы басмаланнганды.  США-да, Францияда, Японияда, Италияда, Испанияда, Чехияда, Польшада, Иранда, Германияда, Таиландда  бардырылгъан илму конференциялада сёлешгенди, кёп белгили вузлада лекцияла окъугъанды.

1998 жылда  Кубаланы Борисни аты Дуния энциклопедияны «Атлары айтылгъан оноучула» деген бёлюмюне киргенди. Ол жыл окъуна АБШ аны Жылны адамына санагъанды эмда сураты Нью-Йоркда Стелада ишленнгенди. 2001 жылда уа Америкалы институт алимни атын «Кто есть кто: достижения ХХ века» деген биографиялы справочникге жазгъанды. Ол жыл дагъыда Борис Хамитович,  рыноклу экономикада айтхылы тинтиулери ючюн Нобель саугъаны лауреты, В.Леонтьев атлы Алтын майдал бла саугъаланнганды.

Алимни адабият жаны бла да хунери уллуду – ол кеси жазгъан хапарладан бла назмуладан бир ненча китап чыгъаргъанды.
Борис Хамитовични битеу жашауу ётгюрлюкню, чыдамлыкъны бла иш кёллюлюкню юлгюсюдю.