Ариулукъгъа – тарыхха кёре излемле

Башха-башха ёмюрледе ариулукъну белгилеген шартла дайым тюрлене тургъандыла. Тарых санау башланнганчы инсанны сыфатына артыкъ магъана берилмегенди, тиширыула гитче ёсюмлю эдиле, чархлары уа тёртгюл болгъанды. Ол жыллада кийик саулукълу, кёп сабий табаллыкъла изленнгендиле. Алай тиширыу къачан да тиширыулай къалады, кесин омагъыракъ кёргюзтюрге кюрешеди. Бурун заманлада жашагъанла кеслерин жаныуарланы сюеклери эм тишлери, ариу ташла, битимле бла жасагъандыла. Анга юлгюле бюгюн да бардыла. Цивилизация жетмеген гитче африканлы тайпалада тиширыула шёндю да тишледен «шынжырла» тагъадыла, эринлерин, къулакъларын темирден ишленнген сейирлик затла бла создурадыла.

Античный ёмюрде мода энди жаратылып тебирегенди дерчады, ариулукъну юлгюлери да чыгъа башлагъандыла. Былайда Египетни патчах къызы Нефертитини эсгерсек да жетерикди. Тарыхчыла айтханнга кёре, аны аякълары узун, чархы уа бек субай болгъанды, кеси да атлетге ушагъанды. Бу кезиуледе тиширыула кеслерине, айхай да, эс бургъандыла. Терилерини жашлыкъларын сакъларча тминни, ачы миндальны, лилияны жауларын жакъгъандыла, энчи рецептле бла этилген ваннала уа алагъа жумушакълыкъ бергенди, жылтыратханды. Алай бу амалла бла хайырланыргъа жангыз да байланы къолларындан келгенди.

Орта ёмюрледе, христиан дин кюч алгъан заманда, эм бийикге тазалыкъ салыннганды. Килиса тиширыуну субайлыгъын кёргюзтген жыйрыкъланы эркин этмегенди, бетлерин бояргъа жарамагъанды, чачны да жаулукъну неда бёркню тюбюнде букъдурургъа тюшгенди. Кийимле да анга ушаш тигилгендиле - тиширыула кёз илинмезча узун, жерге дери жетген, кенг жыйрыкъла жюрютюлгендиле. Къызланы бетлери уа чыммакъ болургъа керек эди, ол аланы тазалыкъларына шагъатлыкъ этгенди. Сора ала, мангылайларын уллуракъ кёргюзтюрча чачларына мышьякни сульфидин неда тытырны жагъып кетергендиле.

Жангырыуну (Возрождение) кезиуюнде мода толусунлай алышынады. Эм ариулагъа толу, саулукълу къызла саналадыла. Анга шагъатлыкъгъа Рубенсни бла Тицианны суратларын келтирирге боллукъду. Алай мында да шёндюгюлю адам къужур сунарыкъ энчиликле тюбейдиле. Сёз ючюн, ала къашларын жюлюгендиле, мангылайлары-уллуракъ, боюнлары уа узунуракъ болурча башларында бла желкелеринде чачларын жыртдыртхандыла. Сора, жууунургъа артыкъ бек кюсемегендиле, аны оруруна чархларын ариу ийис этген жан жаулукъла бла тазалагъандыла эм бетлерине аямай бояула сюртгендиле.

Онжетинчи ёмюрде уа а къызла беллерин иничке кёргюзтюрча къаты корсетле кийгендиле, бетлерин акълай сакълар ючюн да, кюн таякъланы тыйгъан энчи масканы жюрютгендиле, аны уа тишлери бла тутхандыла. Аны ызындан жюзжыллыгъ а артыкъ омакълыкъны сюйген тиширыуланы ёмюрюдю дерчады. Он-жыйырма, андан да кёп метрлик къумачладан тигилген жыйрыкъла, накъут-налмас ташлары бла сынжырла, сыргъала жюрютюлгендиле – не чек, не марда болмагъанды. Чачларын а айла бла тургъан прическалагъа жыйгъандыла, бетлерине аслам бояу жакъгъандыла. Бу стильге артда рококо дегендиле. Алай ол бек кёпге созулмагъанды, Франциядагъы революция модагъа табийгъат ариулукъну къайтаргъанды.

Онтогъузунчу ёмюрде мода эки жаны бла айныгъанды: аристократ эм буржуаз. Бир жанындан арыкъ, иничке, акъбет аристократкала тургъандыла, бирси жанындан а – толу, къызылжаякъ буржуазкала. Биринчиле бетлерин акълай тутарча кюн сайын уксусну неда лимонну сууун ичгендиле, кёзлерини тюплерин къаралтхандыла. Экинчилери уа тынч, излегенлерин табып, токъ жашагъанларын, сабийле табаллыкъларын кёргюзтюрча, семизирек болгъандыла.

Жыйырманчы ёмюрде тиширыула, эр кишиледен артха къалмай,  ишлеп башлайдыла, ол себепден узун, мардасыз жасалгъан чепкенле модадан терк кетедиле. Аланы орунларына женгил жыйрыкъла, кёнчекле келедиле, къызла асламысында хар кюнде да ишге баргъанда, башха жумушлагъа къарагъанда чырмамагъан кийимлени, жюрютюрге тынч чурукъланы сайлайдыла. Алай бюгюннгю кюнню модасын алып къарасакъ, битеу бу шартла, бири азыракъ, башхасы кёбюрек, эсленмей къалмайдыла.