Антларына кертичи болгъанлай къалгъан эдиле

Къабарты-Малкъарны тарыхында эм бушуулу кюнлеринден бери 18 жыл озгъанды. 2005 жылны 13 октябринде къолларына сауутла алып, республикада туугъан, мында ёсген жаш адамла Нальчикде право низамны сакълаучу органланы бир-бир объектлерине чабыууллукъ этгендиле. Халкъ ишге, школгъа, окъуугъа ашыкъгъан заманда – эрттенликде 9 сагъатда – шахарны атдырыу, чачдырыу тауушла толтургъан эдиле. 

Къара кюн
13-14 октябрьде болгъан атышыуну эмда андан сора энчи операцияны кезиуюнде 35 полициячы, 14 мамыр адам, чабыууллукъгъа къатышханладан да 95 жаш ёлтюрюлгендиле. Тюрлю-тюрлю шартлагъа кёре, ол кезиуде жюзден аслам адам жаралы болгъандыла.

Андан сора да, республикада право низамны сакълаучулагъа, дин къуллукъчулагъа, власть органланы келечилерине чабыуул этилип, республика кёп фахмулу, хунерли, билимли адамларын тас этгенди. Биргебизге школгъа, вузгъа жюрюген, бир орамда ёсген, къатыбызда жашагъан жашла къолларына сауутла алып, орамгъа дин чакъырыула бла чыкъгъанлары уа бютюнда жарсыулуду. 

Ётгюрлюк
Право низамны сакълаучу, власть органла толтургъан жумушланы хайырындан бюгюнлюкде республикада мамырлыкъ тохташханды. Адамла орамгъа кече къоркъмай чыгъар ючюн а право низамны сакълаучула къолдан келгенни этгендиле, жарсыугъа, аладан бирлери ишчи, инсан борчларын толтура, тынчлыкъны, жамауат къоркъуусузлукъну, ырахатлыкъны къоруулай жанларын бергендиле. Бюгюн аладан бирлерини атларын сагъыныргъа сюебиз.

Сарбашланы Хасанны жашы Магомет бла Арсен Межгихов да ол бушулуу тизмедедиле. Аланы туугъан кюнлери, жыллары башха эсе да, жууукъларына жашларын бир кюнде асыраргъа тюшгенди.

2008 жылда 12 июльда Сарбашланы Магомет бла Арсен Межгихов Бахсан районда Нейтрино элде «Бахсанны нейтринный обсерваториясында» къалауурлукъ ишлени толтура эдиле. Кече 23 сагъат 30 минутда сауутланнган аманлыкъчыла бу объектге чабыууллукъ этип, полициячыланы экисин да ёлтюрюп кетгендиле. Ол кезиуде Магометге 34, Арсеннге уа жаланда 26 жыл толгъан эди.

Милицияны кичи лейтенанты Моллаланы Маратны жашы Хамзатха жаланда 25 жыл толгъан эди ол башха коллегалары бла бирге Нальчикге чабыуллукъ этгенлеге къажау тургъанында. Таулу жаш жигитлиги ючюн Россей Федерацияны Президентини Указы бла «Кишилиги ючюн» майдал бла саугъаланнганды. РФ-ни МВД-сыны буйругъу бла уа Моллаланы Хамзатны аты Къабарты-Малкъарда милициячыланы тизмесине ёмюрлеге кийирилгенди.

Милицияны тамата лейтенанты Улбашланы Зулкъарнийни жашы Ахмат РФ-ни Президентини Указы бла Улбашланы Ахмат «Кишилиги ючюн» майдал бла саугъаланнганды (ёлгенден сора).

Ол ич ишле органлада къуллукъ этген къысха заманны ичинде кесини ишчи хунерин кёргюзтген эди. Жетишимлери ючюн ол кёп кере ведомстволу саугъала бла белгиленнгенди. 2005 жылда 13 октябрьде энчи буйрукъла толтургъан отрядны келечиси Улбашланы Ахмат къуллукъ этген жерге жетгенде, атышыуну тауушларын эшитеди. Ол болумгъа тюз багъа берип, мекямны башха жанындан кирирге оноу этеди.

Анда право низамны сакълаучула террористлени къауумун кёредиле. Бирге келишип бардыргъан жумушланы хайырындан аманлыкъчыланы мекямны ичине кирирге жоллары кесиледи. Улбашланы Ахмат атышыу баргъан жерден ишчи нёгерин чыгъаргъан кезиуде бандит окъ тийип, жан бергенди.

Тебердиланы Рамазанны жашы Ахмат да аманлыкъчыланы къолундан ёлгенди. Жаш ич органлагъа тохташханы бла бирге Санкт-Петербурда милицияны школуна окъуугъа киреди. Оператив-тинтиу ишде жетишимлери ючюн а къысха заманны ичинде ол Элбрус районну уголовный розыскыны таматасына салынады.

2007 жылда 23 июльда Ахмат кече юйюне къайтхан кезиуде анга чабыуллукъ этилгенди. Жаш машинасындан чыкъгъанлай, анга эки бандит автоматладан от ачхандыла. Алайда алгъан жараларындан Тебердиланы Ахмат эки кюнден Тырныауузну больницасында ёлгенди.

Жигит жаш къуллугъун толтургъанда этген жигитлиги ючюн РФ-ни Президентини Указы бла «Кишилиги ючюн» орденнге тийишли кёргендиле (ёлгенден сора).

Гузиланы Билялны жашы Тахир а гитчелигинден да право низамны сакълаучу органлада къуллукъ этерге сюйгенди. Ол муратын толтургъанды, ол угъай, къуллугъунда уллу жетишимле да болдургъанды, полковник чыннга дери жетгенди. Алай, жарсыугъа, ол да аманлыкъчыланы къолундан жоюлгъанды.

2015 жылда июль айны кечелеринден биринде орамдан эки аманлыкъчы аны юйюню терезелерине автоматладан атдырып, къачып къутулгъандыла. Тахир алгъан жарала асыры ауурдан, алайда окъуна ёлгенди. Полициячыла айтханларыча, бандитле мекямны, аны иесин иги таныгъаннга ушай эдиле. 

Тахир ич ишле органлада 22 жыл ишлегенди. Ол ахыр кюнюне дери борчуна кертичи болгъанды. 

Сылтауларын билирге керекди 
Быллай къара, бушуулу жумушла къайтарылмазгъа кереклиси баямды. Бютюнда шёндюгю заманда, терроризм битеу дуниягъа, хар къыралгъа, адамланы хар бирине да къоркъуу салгъан кезиуде. Бу къужур ишле психология жаны бла басыулукъ эте, экономикагъа, политикагъа къоранчла саладыла. Аны себепли терроризмни тохтатыугъа бурулгъан мадарла да халкъла аралы болургъа керекдиле.

Россей бу къужур ишни тохтатыр, адам улуну ол салгъан бушуудан къутхарыр ючюн, аскерлерин тыш къыраллада террористлеге къажау операциялада окъуна хайырланады: Сирияда, Украинада.

Бу аманлыкъгъа къажау мадарланы белгилер ючюн аны мурдорун, башланнганыны сылтауларын ангылатыу бютюнда магъаналыды. Алимле, кюч ведомствола бардыргъан тинтиулеге кёре, асламында бу къужур ниетле политика кючле бир бирлерине къажау иш башласала, жамауатда праволу билимсизлик кенг жайылса, миллетчилик ёссе, халкъ власть органлагъа, ала чыгъаргъан терс оноулагъа къажау турса, законла ишлемеселе башланадыла. Бу ниетлени жайгъанла жамауатда болгъан даулашланы, келишмеулюклени хайырланып, кеслерини бузукъчу ишлерин бардырадыла.

Терроризмни сылтаулары экономика, политика, социал жашау бла байламлыдыла. Экспертлени оюмларына кёре, экономикада къытлыкъ, жамауат байлагъа бла жарлылагъа юлешиннгени, аланы арасында башхалыкъ ёсгени къажаулукъну туудурургъа боллукъду. 

 Аны бла бирге къырал власть ючюн кюреш, криминал оноулагъа къатышыргъа итиннгени да терроризмни сылтауларындан бириди. Дагъыда халкъны тёрелери, намыс, адамлыкъ жорукъла унутулуп, аланы орунларын тыш культура алса да, радикал ниетле жайылгъанларын айтадыла алимле. 

Низам тохташдырылгъанды
Болсада шёндюгю Россейде терроризм бла байламлы аманлыкъланы тохтатыу, алагъа къатышханланы терсликлерине жолукъдуруу система къуралгъанды, ол кесини хайырлылыгъын кёргюзтгенди. Ахыр 15 жылны ичинде къыралда терроризмге къажау 90 закон чыгъарылгъанды, РФ-ни Президетни 30 Указгъа къол салгъанды. Ол санда 2021 жылда РФ-ни Президенти Владимир Путин 2030 жылгъа дери Россейни миллет къоркъуусузлугъуну стратегиясын къабыл кёргенди.

Законланы кючлеу, ангылатыу ишни тирилтиу, праволу эм дин билимни жайыу радикал ниетлени тыяргъа онг бергендиле. Ол а бюгюнлюкде Россей Украинада миллетчилеге къажау энчи операция бардыргъан кезиуде бютюнда магъаналыды. Былайда бир тарихни сагъыныуну дурус кёребиз: бу кюнледе Россейни Терроризмге къажау миллет комитети ачыкълагъан шартлагъа кёре, былтыр къыралда терроризм бла байламлы 37 аманлыкъ тохтатылгъанды. Аланы асламын а украинлы энчи службала бла неонацист организацияла къурагъандыла.

Сёзсюз, быллай болумда республикада мамырлыкъны сакълауну, Кавказда 21-чи ёмюрню аллында болгъан жарсыулу ишле къайтарылмазларына битеу кючню салыуну, жаш тёлюню радикалланы алдауларындан тыйыуну, терроризмни къужурлугъун ангылатыуну магъанасы бютюнда ёсгенди. 

Аны ючюн а жамауат биригирге, террорист, экстремист, миллетчилик ниетлеге къажау турургъа борчлуду. Власть органла кеслери алларына аланы хорлаяллыкъ тюйюлдюле. Шимал Кавказны жамауаты инсанлыкъ тирилигин, оюмлулугъун, мамырлыкъгъа, тынчлыкъгъа итиниулюгюн, Ата журтубузгъа сюймеклигин кёргюзтюрге керекди.