Бир бирге хурмет этиуню ниетлеринде юйретиуге – баш магъана

2005 жылда 13 октябрьде террористле Нальчикде кюч эм право низамны сакълаучу органлагъа этген чабыууллукъда, андан сора бардырылгъан энчи операцияны кезиуюнде 35 полициячы, 14 мамыр адам, къолларына сауутла алып, республиканы ара шахарыны орамларына чыкъгъанладан да 95 жаш ёлтюрюлгендиле. Тюрлю-тюрлю шартлагъа кёре, ол кезиуде жюзден аслам адам жаралы болгъандыла.

Жаланда хапарладан билсинле

Шёндюгю жаш адамла ол кюнледе болгъан ишлени юслеринден жаланда таматаланы сёзлеринден, басмаланнган статьяладан, видеоладан биледиле.  Насыпха, ала мамыр Нальчикде баргъан чачдырыуланы, атышыуланы кёрмегендиле.  Мындан ары да ала мамыр, ырахматлы, айныгъан республикада жашарларын тежейбиз.

Алай онсегиз жыл мындан алгъа болгъан атышыу бюгюн да унутулмагъанды, аны хатасы артда кёп заманны ичинде республикада мамырлыкъгъа, тынчлыкъгъа къоркъуу салып тургъандыла. Сёзге, экономиканы юсюнден айтханда, экспертле тергегенлерича, ол кюнледе шахаргъа 54 миллион сом багъасы къоранч этилгенди.  

Оюмла тюрлю-тюрлюдюле

Кавказны шёндюгю тарыхын тинтиу бла кюрешген алимле чабыуулну сылтауларын сюзюп, кёп тюрлю илму ишле басмалагъандыла. Аладан бирлери аны Ичкерия республиканы башчысы Шамиль Басаев къурагъанды деген оюмну айтхандыла, башхалары ол кезиуде Нальчикни тийресинде бандит къауумлагъа къачаргъа онг берир ючюн башланнганды атышыу дегендиле.

12 октябрьде уа кече право низамны сакълаучула Нальчикни тийресинде бандитлеге къажау операция бардырадыла. Чабыуул а ол къауумгъа къутулургъа болушур мурат бла къуралгъанды, деген оюм жюрюйдю. «Аманлыкъчы къауумдан эсибизни бёлюп, алагъа къачаргъа онг берирге кюрешгендиле»,-деген эди ол кезиуде журналистлеге  РФ-ни ич ишле министри Александр Чекалин.

Кюч структуралагъа белгили болгъаныча, 11 октябрьде Кенжени агъачында Шамиль Басаев республикада бандитлени башчылары бла тюбешгенди. Аны кезиуюнде уа операцияны энчиликлери сюзюлгендиле, ол а бу къужур иш алгъадан хазырланнганына шагъатлыкъ этеди. Аманлыкъчыладан биринде табылгъан флеш-картада милицияны бёлюмлерини суратлары, аэропортну схемасы да бар эдиле.

КъМР-де МВД-ны къуралгъан аманлыкъчы къауумлагъа къажау бёлюмню ол кезиуде башчысы Альберт Сижажев «Известия» газетге 2005 жылда берген интервьюда аманлыкъчыла Нальчикни къолгъа этип, эки айны ичинде шахарда турургъа, ызы бла уа агъачлагъа къачып, анда партизан къазауат ачаргъа муратлы болгъанларын айтханды. 

Исламгъа хата салгъандыла

2005 жылда болум исламны жайылыууна, муслийманлагъа кёз къарамгъа уллу хата салгъаны баямды.  Иймам Абу Ханифа атлы ислам университетни ректору Чочайланы Шарафутдин айтханыча, ол кюнледен сора ата-аналаны кёбюсю сабийлери ючюн къоркъуп, окъуугъа жибермей къойгъандыла:

- 2005 жылда Нальчикге этилген чабыууллукъдан сора биз студентлерибизни 60 процентин тас этгенбиз. Угъай, аладан бири да ол къужур ишлеге къатышмагъанды! Алай   ата-аналары   сабийлерин ислам билим алыргъа эркин этмей къойгъандыла: жашланы сакъалынгы жюлю деп, къызланы уа хиджаб киерге къоймай къысхандыла.  Андан бери жылла озгъандыла, алай жамауатда ол заманда туугъан къоркъуу энтта жокъ этилмегенди. 2005 жылда Нальчикни орамларына къолларына сауутла алып чыкъгъанланы динни юсюнден ангылаулары жокъ эди. Динни терен билген адам элге, шахаргъа, саулай жамауатха уллу байлыкъды. Ол шериатны жорукъларын, исламны энчиликлерин, анда терроризмге, экстремизмге жер болмагъанын шарт юлгюледе ангылаталлыкъды. Ислам Аллахдан келген динди – ол алгъын жамауатлагъа берилген эм иги жорукъланы жыйышдыргъанды, - деген эди ол бизни бла ушакъладан биринде.

Бу бушуулу ишле келтирген хатаны юсюнден КъМР-ни Муслийманларыны дин управлениясыны башчысыны орунбасары Аслан Гедгафов да   айтханды журналистлеге кесини оюмун. «Адамла динден къоркъуп башлагъандыла. Ол кюннге дери Нальчикни ара межгитинде намазгъа келгенледен толу болгъан эсе, атышыудан сора уа бир тизгинни да толтуралмагъанбыз», - дегенди ол.

 Аны оюмуна кёре, быллай ишле бир заманда да къайтарылмаз ючюн динни тюз жорукъларын жаяргъа, жаш адамла бла тюбеширге, аланы сорууларына жууапла берирге керекди. «Мен аны вузлада студентле бла тюбешиуледе да кёреме. Бу иш система халда бардырылыргъа тийишлиди», - дегенди ол бизни бла ушакъда.

Жигитлеча жоюлгъандыла

Терроризм жаланда зорлукъ, ёлюм бла къоркъуу келтиреди. Бир дин да мурдарлыкъгъа чакъырмайды. Экстремизмге къажау министр Залим Кашироков жаш тёлю бла тюбешиуледен биринде 13 октябрь республиканы жамауатына къара кийдиргенин айтханы эсимдеди: «13 октябрьге дери Къабарты-Малкъар къыралда тынч, ырахматлы, айбат жерледен бирича белгили болгъанды. Бизде быллай къужур иш боллукъду деп эсибизге да келмегенди», - деген эди ол.

Ол кюнледе республиканы мамыр жашауу ючюн жанларын берген право низамны сакълаучуланы атлары бир заманда да унутуллукъ тюйюлдюле: Улбашланы Ахмат, Моллаланы Хамзат, Нёгерланы Рашит. Жарсыугъа, андан сора да, бандитлени къолларындан кёп жашларыбыз жоюлгъандыла.

Жууапха тартыу

Республиканы 58 адам инсаны сауутланнган аманлыкъчы къауум къурагъанлары, жесирлени алгъанлары, теракт хазырлагъанлары эм башха ауур аманлыкъла этгенлери ючюн жууапха тартылгъандыла.

Сюд жети жыл баргъанды. Анга деп Нальчикде энчи мекям окъуна ишленнгенди. Прокурорну, ёкюллени, терсленнгенлени, шагъатланы айтханларына тынгылап, битеу шартланы тинтип, экспертизала бардырып, сюд кесини оноуун чыгъаргъанды. Анга кёре, беш жаш жашауларыны ахырына дери тутулуп турлукъдула, башхаланы эркинликлери тюрлю-тюрлю кезиуге сыйырылгъанды. Бюгюнлюкде уа аладан бирлери эркин этилгендиле. 

  Болсада шёндюгю кезиуде ол къужур ишни сылтауларын излеп айланыр кереклиси да болмаз. Андан тюз дерс алыргъа, мамырлыкъны, тынчлыкъны, динлени келечилерини араларында келишиулюкню сакъларгъа, ёсюп келген тёлюлени бир бирге хурмет этиуню ниетлеринде юйретирге тийишлиди.   

Тикаланы Фатима.