Таза тамычылары тамашагъа къалдыра

Тауланы да ариулукълары аз болур эди, алада чучхурла болмасала. Бийикледен саркъып келген шорха чынгыл къаядан  энишге секиргенде, аны  таза тамычылары  кюнню  таякъларындан накъут-налмасча жылтырай, учууну жырын айта келе келип, ташлагъа тийип, жан жанына чачыладыла. Сора,  жангыдан бир ызгъа жыйылып, ойнай-ойнай, секире,  уллу черекге ашыгъадыла.

Къайсы тау ауузгъа барсанг да кёресе аланы. Бирлерини суулары толу. Битеу ауушну  тауушха алдырып саркъадыла бийикден. Башхалары уа, кюзню мылдыжгъы жауунуча,  ууакъ болуп, себелейдиле. Хар бири да кесича ариу, тамаша, сейир,  къарасанг, къатындан кетеригинг окъуна келмей къалады. Аланы хар бирини  да бир тауруху, хапары. 

Кёп болмай  дюгерли шуёхларым келген эдиле да, ала бла Жетмиш чучхурлагъа ётдюк. Буруннгу тау элибиз Хабаздан беш-алты къычырым  Балыкъ сууну боюну бла бардыкъ. Сора аны онг жанына ётюп, жолубуз ёр сюрен тебиреди. Бек тигинде машинабызны къоюп, жаяу атландыкъ. Дагъыда жарым километр чакълы барып, чучхурлагъа жетдик. Кюн чууакъ эди.

Мен бери экинчи кере келеме. Бу ариу  жерге кёп къарап, тансыгъымы алдым. Нёгерлерим  а  асыры сейир этгенден  ичине кирип окъуна кетедиле. Бир кезиуде уа себелей келген сууну юсюнде тейри къылыч да кёрюндю. Тюрсюнлю телевизорда жомакъгъа къарагъанча болдукъ. Нёгерим айтды: «Кёп айландым, кёп жюрюдюм, быллай  тамашалыкъны  биринчи кере кёрдюм. Нечик ариу жеригиз барды. Жаннетле жери»,-деп.

Нёгерлерим суу акъгъаннга тюрслеп къарайдыла. Атын орусчагъа кёчюргенимде, чучхурну шорхаларын санайдыла. Мен а аны юсюнден эшитген таурухуму эсиме тюшюреме.

Бурун элде эки жаш адам,  бир бирлерин сюйюп, юйюр къурар акъыл этип болгъандыла. Къыз къол иш бла кюрешеди: чепкен согъады, кийим тигеди. Жаш а уучуду. Таугъа кетсе,  жугъутур неда кийик келтирмей къоймайды.

Былагъа айлыкъ некях этиледи. Къыркъауузну  аягъында тойлары боллукъду. Анга дери бир ыйыкъ къалгъанда,  жаш,  къызгъа жолугъуп, уугъа барып, тойларына акъ жугъутур келтирир хапарын айтады. Къыз анга ыразы болмайды. «Анса да кёп кийик жаныуар ёлтюргенсе. Аланы да иелери барды. Чамландырырса. Бармай къалырмы эдинг»,-дейди. 

Болсада жаш жумушуна  тебирейди. Аны бла къайтмай къалады. Экинчи кюн адамла  излей чыгъадыла. Кёп айланадыла. Жарсыугъа, табалмайдыла, хапар окъуна билмейдиле. Бир жерде жоюлду  деп къоядыла.

Къыз а тынчаймайды. Сырт башына чыгъып, сюйген жашы кетген жанына къарап, жиляп турду. Жетмиш кюн турду ол алайда. Аны эки кёзюню жилямукълары тийген жерден эки шаудан чыкъды. Аланы суулары,  бир ызгъа тизилип, къая башына жетгенден сора жетмиш шорха болуп андан энишге саркъдыла. Андан бери алайгъа  Жетмиш чучхурла деп айтадыла.

Таурухла да  аланы къурагъанла кетгенден сора  аз-аздан унутула барадыла. Алай бек сейирлери уа халкъны эсинде къалады. Жетмиш чучхурну жетмиш шорхасындан суу саркъгъан къадар  бу таурух да эсде къаллыкъды.

Андан сора Чегем чучхурлагъа  бардыкъ. Ол да дунияны тамаша жерлеринден бири. Ариулугъу бла Чегем ауузун битеу дуниягъа айтдыргъан. Андан  берлакъда Адай-Суу-Акъгъаннга да къайтдыкъ. Къонакъларым,  алагъа къарай, биринден бирине сейир этедиле. «Кёп бар эсе,  арабызда сагъат жол барды. Не ишни да къоюп, бери келип, бу ариулукъну кёрмей тургъанбыз. Бизни жерибиз да бек ариуду. Алай  Жетмиш, Чегем чучхурлагъа жетген дунияда да кёп жер болмаз»,-дедиле табийгъатыбызны ариулукъларын кёргенле.

Кесиме да кёп жерледе айланыргъа тюшгенди. Тауун, тюзюн да кёргенме. Тамаша жерле къайда да  бардыла. Алай Малкъар тауларыча уа жокъдула. Алагъа ариулукъ къошханла уа  чокъуракъ тамычылы чучхурладыла. Бизге дери да ала кёп тёлюлени сейирсиндире келгендиле. Мындан арысында да алай болур ючюн  сакълайыкъ аланы, тазалай тутайыкъ.