Чыгъармачылыкъны жолу бла – жетишимлеге

1929 жылда Профсоюзланы Къабарты-Малкъар область советинде ходожестволу самодеятельностьну миллет тепсеу къаууму къуралгъанды. Аны атына алгъа «Агитбригада», ызы бла «Къызыл Кавказ»  дегендиле. Таулуладан ары киргенлени арасында Рахайланы Якуб, Датчиланы Хамит да болгъандыла. 1930 жылда СССР-ни халкъларыны санатларыны биринчи олимпиадалары, 1932 жылда августда Ючюнчю Къабарты-Малкъар область миллет спартакиадалары, ызы бла Шимал Кавказны халкъларыны биринчи край миллет спартакиадалары болгъанды. Аланы барында да алчы жерлеге чыкъгъандыла тепсеучюлерибиз. 

1933 жылда уа Къабарты-Малкъар жыр эм тепсеу ансамбль къуралгъанды. Улбашланы Мутай бла Темукаланы Исмайыл анда тепсеп башлагъандыла. Ансамбль бек сурамлы болгъанды. Тепсеучюле, Нальчикде алагъа деп интернат  ачылып, тепсеген да эте, анда окъугъандыла.

1936 жылда декабрьде Москвада Уллу театрда Советлени 8-чи съездини делегатларына аталгъан концертни программасына ансамбльни бир ненча тепсеуюн къошхандыла. Датчиланы Хамит тёгерек тепсеуде аякъ бармакъларыны бурунларында баргъанда, Сталин жеринден къопханын кёрюп, залдагъыла бары да къобуп, къарс ургъандыла. Рахайланы Якубну къамала бла тепсегени, сабийле Улбашланы Мутайны бла Аслангери Аталиковну тепсеулери уллу залны сейирге къалдыргъанды. Мутай Сталинни аллына барып, анга пионер честь берип, ызы бла «Асланбийни» тепсегенди. 

Андан арысында ансамбльни Москва, Киев, Ленинград, Мурманск, Владивосток, Хабаровск, Свердловск эм башха шахарлагъа чакъырып башлагъандыла. Таулуладан анда ол жыллада Рахайланы Якуб, Датчиланы Хамит, Улбашланы Мутай бла Назир, Этезланы Назир бла Сакинат, Уяналаны Юзейир, Мокъаланы Къарабаш, Къулбайланы Зухра, Темукаланы Исмайыл, Нёгерланы Жансурат эм башхала ишлегендиле.

1957 жылда малкъар халкъ кеси жерине къайтханда, Къабарты-Малкъар жыр эм тепсеу ансамбльге атын къайтаргъандыла. Ары алдагъы тепсеучюледен Улбашланы Мутай келгенди. Жангы болуп таулуладан – Сотталаны Къаншау, андан кечирек  – Мисакланы Валентина бла Алийхан. Ол жыл окъуна ансамбль Москвада  Жаш адамланы эм студентлени VI битеудуния фестивальларына барып, анда биринчи болуп, алтын майдал бла къайтханды. Ол заманлада тепсеу къауумну таматасы Рахайланы Исмайыл болгъанды. 

1958 жылда ансамбль гастрольла бла Монголияда болгъанды. Анга бизни къыралда Ленинград, Горький, Куйбышев, Таллин, Саратов, Волгоград, Оренбург, Ульяновск, Пермь, Свердловск эм башха шахарлада къарс ургъандыла. 1962 жылда Москвада Кремльни театрында да бергенди концерт.

1965 жылда ансамбльге «Кабардинка» деп аталгъанды. 

В 1968-1990 жыллада аны художестволу таматасы РСФСР-ни  халкъ артисти Улбашланы Мутай болгъанды. 1968 жылда ансамбль Марокко, Алжир, Тунис эм Ливия къыраллада, 1974 жылда Латин Америкада болгъанды. Ызы бла аны Иорданиягъа чакъыргъандыла, артда фахмулу тепсеучюле Сириягъа, Тюркге, Испаниягъа эм къайтып Иорданиягъа да баргъандыла. 

 «Балкария»  къырал фольклор-этнография ансамбль 1988 жылда  къуралып башлагъанды. Ол уллу ишни балетмейстер Къудайланы Мухтар къолгъа алгъанды. Бир къауум замандан Улбашланы Мутай да келгенди ары.  1989 жылда 23 апрельде Музыка театрда Маданият министерство къурагъан комиссия программагъа къараргъа жыйылгъанды. Анга кирген тепсеуле бир бирге ушамагъандыла: къызыу баргъан тёгерек тепсеу, сюзюлюп баргъан тюз тепсеу, жарыкъ салыннган той тепсеу. Бу башхаладан тепсеучюле кеслерин сахнада, элде тойдача, эркин тутханлары бла, къауум-къауум чыгъып, тойда болгъан халны къараучугъа жетдиргени бла айырмалы эди. Андан сора дагъыда буруннгу адет-тёреле бла байламлы – «Шертмен», «Гюппе», «Тепена», «Чоппа».

Концертден сора комиссиягъа кирген хореографла, фольклорчула, министерствону келечилери, коллективни программасын къабыл кёрюп, анга къырал даража берирге деген оюмну айтхандыла.

1990 жылда сентябрьде Абхазияда Тау халкъланы «Нартала» («Нартла») деген биринчи тепсеу фестивалы баргъанда, жаш коллектив эм сыйлы саугъаны – «Алтын такъыяны» – алып къайтханды. Къазахстанда болгъан фестивальда уа кюмюш майдал алгъанды. Ол жыл окъуна декабрьде ол Ленинчи комсомолну лауреаты болгъанды. Францияда бла Бельгияда баргъан фестивальдан а таулу тепсеу къауум «Алтын таж» саугъаны келтиргенди. Аллай хорламла «Балкариягъа» тёрелидиле. 

Бюгюнледе «Балкария» къырал фольклор-этнография тепсеу ансамбльге биринчи тепсеучюлени къауумларында болгъан Энейланы Магомет таматалыкъ этеди. Ансамбль, жюзле бла концертле берип, кесини фахмусу бла атын битеу дуниягъа айтдыргъанды. Ол Тюркде, Голландияда, Польшада, Германияда, Францияда, Италияда, Японияда, Къазахстанда, Абхазияда, дагъыда кёп тыш къыраллада гастрольлада болгъанды, Москвада, Россейни башха шахарларында, крайларында кесини фахмусун кёргюзтгенди. Хар баргъан жеринден а аны фахмулу интернационал къаууму хорлам бла, сыйлы саугъала бла, махтаула бла къайтады.