Ахшыланы игиликлериди жашау чархын бурдургъан

Къудайланы Батырбекни жашы Нохну аты ислам динни жайгъанланы арасында айтылады. Ол алгъа Кёнделенде, ызы бла Темирхан-Шурада, Чабдарланы Сулейманны бла Шауаланы Дауут хажини къолларында да билим алгъанды. Хаж къылгъанды. Чегем ауузда Суусузлада бла Эл Тюбюнде иймам болуп тургъанды. Аны бла бирге сабийлени окъутханды. Назмугъа да уста болгъанды. Ол «Ийман-Исламны» кеси тюрлюсюн жазгъанды. 

Аны жашы Хасан 1918 жылда Кёнделенде туугъанды. Элде жетижыллыкъ школну бошагъандан сора Нальчикде педагогика рабфакда окъугъанды. Аны бошап къайтханда, комсомолчу жыйыннга башчыгъа айыргъандыла. 1937 жылда малкъар колхоз-совхоз студиягъа адамла сайлай айланнганда, Акъайланы Къасым тойну-оюнну сюйген жарыкъ жашны анда окъургъа, ишлерге айыргъанды.

Хасан анда жетишимли окъугъанына не сёз – анга Тренёвну «Любовь Яровая» деген пьесасына кёре салыннган биринчи оюнда поручик Яровойну сыфатын къураргъа ышаннгандыла. Алай а ала оюнну бир ненча кере кёргюзтгенлей, ол жыл окъуна, 1940 жылда, аны аскер къуллукъгъа чакъыргъандыла. Ызы бла Уллу Ата журт уруш башланып, Къудай улу анга къатышханды. 

Урушда уста амалла таба билген Хасанны полковой школда къысха курслагъа жибергендиле. Аны бошагъандан сора Къудай улу жаяу аскер ротаны политругуну экинчиси болгъанды. Карелияда, Украинада, Румынияда, Венгрияда, Австрияда сермешлеге къатышханды. Ёлюм бла кёп кере бетден-бетге тюбешгенди. Ол бир къауум заманны135-чи аскер корпусну политика бёлюмню башчысына комсомол иш жаны бла болушлукъчусу болуп, аланы энчи юлгюсю бла кёллендире, хар заманда аскерчи тенглерини алларында жюрюп тургъанды.

Карелияда лыжачы бригадада комсомол башчы болгъанында, юч тасхачыны бирден сюрюп келгени ючюн аны Къызыл Жулдузну ордени, артда да Ата журт урушну II даражалы ордени эм «Совет Заполярьяны къоруулагъаны ючюн», «1941-45 жыллада

Германия бла баргъан Уллу Ата журт урушда Хорлам ючюн» деген эм башха майдалла бла саугъаланнганды. Аны аскер башчы саугъагъа берген энчи кероху да болгъанды.

Капитан Къудайланы Нохну жашы Хасанны уруш жоллары къыйын болсала да, махтаулудула. Хорламны кюнюне Хасан Австрияда Венаны къатында тюбегенди. Аны урушу 1946 жылда августда тохтагъанды.

Урушдан сора юйюрюн Хасан Къазахстанны Джамбул областыны Къурдай районуну Ворошилов атлы колхозунда тапханды. Кёп бармай, ол аланы Къыргъызстанда Новая Покровка элге кёчюргенди. Анга бу ишледе биргесине урушда болгъан къыргъызлы жаш болушханды.

Ол анда, колхозда ишлей, энчи мюлк да тута, баш кечиндиргенди. Аны биринчи юйдегиси Шамкъыз, къагъанакъ къызчыгъы Люба да ауушуп, жашауу къыйын болса да, Хасан таукелликни юлгюсюнлей къалгъанды ол элде жашагъанланы эслеринде. Кёп жылланы малкъар газетге таматалыкъ этип тургъан Атталаны Жамал эсгериулеринде былай жазады: «Къудайланы Хасан да бизни орамда жашай эди. Аны урушда этген жигитликлерини, ётгюрлюгюню, мардадан чыкъгъан комендантны жерине салгъаныны юсюнден таурухла жюрюгендиле. Ол сейир халал, адепли, керти адам эди. Бизни юйню жаны бла сансыз ётюп кетмегенди бир заманда, кирип, къартла бла саламлашып, халларын соруп, жангы эшитгенин да айтып, алгъыш этип чыгъыучу эди. Атам манга терк-терк айтыучу эди: «Эр киши ма быллай болургъа керекди, андан юлгю ал. Адамда бек баш шарт жюрек халаллыкъды, жылыу, башхагъа болушургъа хазырлыкъ».

Артда Хасанны «Къызыл партизан» колхозуну председатели этген эдиле. Ол заманда таулулагъа энчи кёз бла къарагъаны, болушургъа амал излегени кёзге илинип, жалгъан даула чыгъып, жууаплылыкъгъа да тартхандыла аны. Алай сюдде тюзлюк тохташдырылып, аны артха, партиягъа, къайтаргъанларын айтадыла билгенле.

Сюргюнден къайтхандан сора Къудайланы Хасан республикалы радиода, «Коммунизмге жол» газетде да ишлеп тургъанды. Радиода аны эл мюлкде болгъан жангылыкъланы юслеринден этген бериулерин тынгылаучула бек сюйгендиле. Аны Къабарты-Малкъарны къалайында да кёрюрге боллукъ эди. «Коммунизмге жол» газетге да аны журналист жигерлигин кёрюп чакъыргъандыла. Ол газетге энчи корреспондент болуп баргъанды.

Ол ишин бек сюйген, арый-тала билмеген журналистни заманыны асламы, башында айтылгъанча, тау элледе, мал фермалада, жайлыкълада, сабанчы бригадалада ётгенди. Хар элде уа – ахлусу, жууугъу. Аны биргесине ишлегенлени айтханларына кёре, жауунла жаууп, жолла бузулгъанда да, къар терен тюшгенде да, барыучу эди ол кесини жигитлери ишлеген жерлеге. Бирде жолда тюбеген автомашинагъа, тракторгъа, арбагъа минип, бирде уа жаяулай жетер эди ол аны сакълап тургъан адамлагъа. Бу жыл саны келген журналистни тирилигин юлгюге келтириучю эдиле редакторла.

Занкишиланы Хусей а аны былай эсгереди: «Хасан жыйгъан жангылыкъларын, мычымай къагъытха тюшюрюп, газет окъуучулагъа белгили этиучюсюн иги билеме. Ол а тынчлыкъны унутдуруучу эди авторгъа. Газетни келир номерине жангы зат жаза, редакцияда аз жукъусуз кечени ётдюрмегенди Хасан. Ол иш сынауларын республикагъа белгили этген сабанчыла, малчыла, агрономла, зоотехникле, инженерле аны шуёхлары, багъалы адамлары болуп къалыучу эдиле».
Аланы юслеринден очерклери Хасанны «Ол кюнледе» деген энчи китабына киргендиле. Хасан назмула да жазгъанды. Композитор Хасан Карданов «Вальс» деген ариу жырын аны назмусуна жазгъанды.

Мени уа энчи ыразылыгъым барды Къудайланы Хасаннга. Сюргюнде атам суу ташыучу болгъанды чюгюндюрде ишлегенлеге. Бир жол анда къыргъызлы бригадир жемталачы тиширыуну, ишлеялмайды деп, къамичи бла ургъанын кёрюп къояды да, аны атдан сермеп алып, аямай тюеди. Тиширыула: «Азнор, ёлтюрюп, бютюнда аман этип къояса бизге!» – деп, кючден тыйгъан эдиле дейдиле. Атамы тутадыла. Аллайланы сибирлик этген заман. Насыпха, ол кече ыннам Баттаны кёребиз деп, кёчгюнчюле жаны бла бир жумушла эте айланнган Къудайланы Хасан бла Текуланы Азрет келип къаладыла. Экиси да урушдан иели маузерлери бла къайтханла, кёкюреклери орденледен, майдалладан толу. Ала къутхаргъан эдиле атамы, комендантха барып.

Ахшыланы игиликлериди жашау чархын бурдургъан.