«Сёзню магъанасы, кючю да уллуду»

Улбашланы Лейля Нальчикде Республикалы сабий реабилитация арада жашагъан жерлерине барып (выездной) сабийлеге паллиатив болушлукъну берген службаны башчысыды, врач-педиатрыды. Алыкъа жаш специалист эсе да, ол саулукъ сакълауда эндиге дери, республикабызда угъай, къыралыбызда  окъуна бюгюнлюкде алыкъа аз-аздан айный баргъан ызны (паллиатив службаны) бизде да къуралырына, къыйналып тургъанчыкъла, аланы юйюрлери да эс табарларына къайгъыргъанладан эмда юлюш къошханладан бириди. Биз аны бла ишини юсюнден ушакъ этгенбиз.

– Лейля, саулукъ сакълауда энчи паллиатив службаны нек сайлагъанса?

– Манга не заманда да адамланы врач сёзю бла да багъады дегенлери сейир кёрюнюучю эди. Паллиативде уа бу жаныны, башхача айтханда уа, сёзню магъанасы уллу болгъанын чертирик эдим. Сора сен жаланда дарман бла багъалмазынгы ангылайса, биз билебиз бу сабийчиклени сау этип къояргъа къолубуздан келмезлигин да. Аны ючюн а, сёзюбюз бла къуруда саусузларыбызгъа угъай, аланы юйюрлерине да болушлукъ этебиз.

Бир-бирде бизге сёлеширге керек да болмайды, жаланда тынгыларгъа тюшеди адамланы жарсыуларына. Сабий лени ата-аналарыны, ынналарыны айтханларын эшитсек, алай бла кюнден-кюннге уа юйюрде болгъан жарсыуланы да чыгъарабыз, билебиз. Сора медсестрабыз бла келишип, алагъа психолог болушлукъ керек болса, аны да къошабыз. Нек дегенде ишибизде сёзню магъанасы, кючю да, болмагъанча, уллуду. Ангылата кетейик, паллиатив – ол жаланда дарманны излемейди, анга психология, дин, волонтёр, ырысхы жаны бла да болушлукъ керек болады.

Паллиатив служба, бютюнда сабийле бла байламлы, СКФО-ну алып айтсакъ, бизни регионда биринчи болуп ачылгъанды. Аны себепли ол неда бу амал иги болурму деп тенглешдирирге эркинлигибиз да барды. Сабийлигимден да чыгъармачылыкъны сюйгенме. Ол да ишимде жарайды, себеплик этеди.

– Къыйын ауругъан адамлары болгъан юйюрлеге бёлюмюгюз къаллай болушлукъ этеди?

– Биринчиден, айтханыбызча, ол медицина жаны бла болушлукъду. Айгъа бир кере ол юйюрге барып, кесим педиатрча, медсестрабыз да сабийни саулугъуна къарайбыз, тюрлениу бармыды-жокъмуду, аны тинтебиз, дарман керек болса, аны да жазабыз. Сора юйде адамладан соргъан этебиз бюгюнлюкде алагъа бегирек не зат керек болгъанын.

Сабий аппаратда тура эсе, сёз ючюн, концентраторла, кислородну берген ИВЛ, электроотсосла дегенча, бир-бирде ала барысы да бирге боладыла, аллай затлары кереклисине, аланы тап ишлегенлерине къарайбыз, бузулуп эселе уа, алып кетип, башхасын беребиз. Алагъа уа дагъыда башха затла да керек боладыла – катетерле, зондла дегенча.

Дагъыда бир-бир сабийле кеслери иги солуялмай трахеостомалада турадыла, башхалары уа – гастростомалада (ашаялмагъанлагъа). Трахеостомаланы, сёз ючюн, хар айдан, гастростоманы уа жыл жарымына бир кере алышыргъа керек болады. Ма аллай затланы тинтип, кёрюп, кимге не керек болгъанын билебиз.

Сора жандауурлукъ жаны бла да болушлукъ этерге тюшеди. Аланы иш хакълары ашаргъа-жашаргъа жетмей къалады. Сабийге пенсия берилгенликге, ол дарманына, анга керекли затларына, энчи ашына азлыкъ этеди. Бир-бирлени уа ауругъанны къоюп, ишге чыгъар амаллары жокъду. Аны себепли биз социал сетьледе жазып, суратла да салып, юйюрню, сабийни да болумуну юсюнден айтабыз.

Алай бла уа иги кесек ырысхы да жыйылыучуду. Бир-бир спонсорла дарманла алыргъа сюедиле, бирсилери уа – саусузлагъа энчи ашны. Бирде гастростомала, трахеостомала табылмай къалгъан заман да болады. Аны юсюнден билдирсек да, кеслерини ким болгъанларын айтмай да, складладан, башха жерледен аланы тапханла да бардыла.

Бирле уа аш-азыкъ бла, машокла бла ун, картоф, быхы, крупала, эт, жау келтиредиле. Биз а аланы юлешебиз да, ашны бегирек къолайсыз юйюрлеге баргъаныбызда элтебиз.

Психология жаны бла болушлукъну айтханда уа, алгъа бар эди кесибизни психологубуз. Ол энди башха шахаргъа кёчгенди да, кесибиз окъуп, билим алып, саусузла бла къалай сёлеширге кереклисине тюшюнебиз. Бизни аллай юйюрлеге баргъаныбыз, бирси поликлиникаланы врачларыныча, онбеш минутха болуп къалмайды. Эки сагъатдан озгъаны да болуучуду.

Ол заманны ичинде уа кесинг айталлыкъны да айтаса, алагъа да тынгылайса. Къайсы динни тутханларына кёре, ол жаны бла да жюреклерин къыйнамазча сёлеширге кюрешебиз. Быллай байламлыкъла юйюр бла бир кюнню ичине болуп да къалмайдыла. Аны ючюн айла, жылла окъуна керек боладыла.

Волонтёр жаны бла болушлукъну айтсакъ да, адамла бек сюедиле быллай юйюрлеге болушлукъ этерге. Бир жол тиширыу сёлешип, пол жууаргъа окъуна керек эсе да деп айтханды. Ала сабий бла олтуруп, анга китап окъуп, къатында туруп, аллай себеплик да этедиле. Аллай адамла къошулсала бек сюерик эдик. Ыйыкъгъа, айгъа бир кере окъуна болса да.

Саулай да юч бригадабызда эки социал ишчибиз барды. Ала ата-аналагъа къаллай эркинликлери болгъанын ангылатадыла. Аланы хайырлары бла быйыл энчиленнген ашны поликлиникада хакъсыз берилирча этилгенди. Ол уллу болушлукъду. Нек дегенде аллай аш багъалыды.

Дагъыда массажистибиз да барды. Хар эки-юч айдан массаж керекли сабийлеге барып, юйлеринде аны хакъсыз этеди. Аны сабийле кеслери да бек сюедиле, аны бла тюбешиулеринден сора бир кесек жарыкъ халлы боладыла деп да айтадыла аналары.

– Бёлюмню къалай къуралгъанын, бюгюнлюкде ненча адамгъа къараргъа онгугъуз болгъанын да айтсанг эди?

– Беш жыл мындан алгъа къуралгъанды. Ол кезиуде жаланда экеулен – мен бла медсестра – бар эдик. Кесими юсюмден кёп айтыргъа сюймейме, къурагъан службаны мен этгенме. Ал заманда машинабыз да жокъ эди. Юйлеге баш врачны машинасы бла барып тургъанбыз.

Ол да, сау болсун, бу жумушну кереклилигин ангылап, Москвагъа эки кере да окъургъа, билимими ёсдюрюрге жибергенди, бек болушханды

Бёлюм биринчи кере къуралгъанда, сау республикада къыйын ауругъанлагъа жюрюп тургъанбыз, энди тизме да къурагъанбыз. Шёндю бригадаларыбыз 70 адамгъа къарайдыла. Тамата медсестрабыз барды да, ол битеу да сатылып алынырыкъ затланы эсеплейди. Бусагъатда ауругъанлагъа  керек затла федерал программалагъа тийишлиликде алынадыла да, ол ырысхыны бир сомун бир жанына кетермей,  оборудование алынады эмда юйюрлеге бериледи.

Паллиатив жаны бла бизде быллай служба жокъ эди да, республикада эм алгъа юйюрле да бизни нек келгенибизни ангыламай, ышанмай да тургъандыла. Бу жаш адамла бизге не бла болушаллыкъдыла деп да. Энди уа: «Биз сизни сакълап турабыз, жукъ тюрленмезин ангылайма, алай сиз келип кетсегиз, жангыдан жашап башларгъа къарыу табама»,–деген анала да бардыла.

– Бирси паллиатив арала, службала бла байламлыкъ жюрютемисиз?

– Хау, бизден да алгъа къуралгъан эди да паллиатив бёлюм Республикалы сабий реабилитация арада. Жамауат аны да керек болгъанын ангылагъан эди. Аналагъа мында кёп затны юйретедиле.

Сора абадан тёлюге да бардыла быллай бёлюм бла служба да. Сорлукъ затыбыз болса, аладан да сорабыз, тюшюнебиз. Сёз ючюн, онкологиялары болгъанланы, жашауларын алыша тургъанланы адамлары, кеслери бла да къалай сёлеширге.

Дагъыда биз паллиативни жаны бла социал сетьледе россей группада турабыз, билмеген, ангыламагъан затыбыз болса, анда да жазабыз. Къыралда бу служба алай эртте къуралмагъанды да, аны себепли не тюрлю сорууубузгъа да эс буруп, нени къалай этерге кереклисин ангылатадыла. Юристле, социал ишчиле угъай да, Россейде сабийлеге паллиатив болушлукъдан штатда болмагъан баш специалист Елена Владимировна Поливиченко, РФ-ни Минздравында Диана Владимировна Невзорова кеслери окъуна жууапла жазадыла сетьледе сорууларыбызгъа.

– Бёлюмде ишлеген врачларыгъыз, медсестраларыгъыз жетишемидиле?

– Республикада паллиатив болушлукъ керекли сабийле бюгюнлюкде жюзден аслам бардыла эсепде. Биз жаланда аладан жетмиш адамгъа къараялабыз. Аны ючюн айтыргъа боллукъду дагъыда эки-юч бригадабыз окъуна болса да иги эди. Шёндю, белгилегенибизча, юч къауумубуз барды. СКФО-да эсеплеге къарагъанларында, биздеча, алыкъа юч бригадасы болгъан служба алыкъа жокъду. Планыбызда барды 2024 жылгъа дагъыда бир тынгылы бригаданы къошаргъа. Алай болса, ишибиз андан да тап барлыгъына ийнанама.

– Къудуретни ахшылыгъындан, насыплы анаса. Ишинг, юйюрюнг, сабийле да алыкъа ууакъла. Солургъа заман а табамыса?

–  Юйюрде сабийле болсала, жашауунг энчи магъанадан толады. Ишинге, башха затлагъа къарамынг да тюрленеди. Кесинг ана болсанг, быллай юйюрлеге баргъанда, ол ауруп, къыйналып тургъанчыкъланы кёрюп, юйге келсенг, Аллахха санга берген насыбы ючюн шукур этесе.