Учаргъа деп туугъанча эди

12 август -  Россейни  Аскер-хауа кючлерини кюню

Урушха дери Нальчикде аэроклубда, артда уа Ейскде лётчикле-истребительле хазырлагъан тенгиз авиация училищеде окъугъан тенглерин кёз аллына келтиреди. Шёндю аладан бири да сау тюйюлдю. Керменланы Магометгерий 1943 жылда аскер буйрукъну толтурургъа учуудан къайтмай къалгъанды. Хайырланы Алийсолтан бла Сарбашланы Солтан уруш бошалгъандан сора иги кесек жашап алышхандыла дунияларын. Ала барысы да лётчикле-истребительле болгъандыла, урушха 1941 жылда кирген эдиле.

 Чеченланы  Жамал да аладан бири эди. Аны юсюнден Кулбайланы Алий кесини «Кишилик сыналгъанда» деген китабында жазгъанды. Аны басмалайбыз.

Чеченланы Шахарны жашы Жамалны жашау ызы бла шагъырейленсенг, бу керти да учаргъа туугъан адам кёре эдим, дериксе. Ол Ессентуки шахарда жашай эди. Кёкде самолёт таууш эшитсе, озгъан жылланы эсге тюшюреди.

Жамалны бир эллиси – Магометгерий фашист асла бла Ленинград фронтда сермешгенди, Чечен улуну уа Москваны хауадан къорууларгъа жиберген эдиле.

1941-1942 жыллада гитлерчи авиация хауада толусунлай бийлик этгени белгилиди, вермахтны лётчиклерини кёкде уруш этиу сынаулары да уллу эди. Бизни пилотлагъа ала бла сермешген бек къыйын болгъанды. Фашист самолётла, андан сора да, сауутлары эм терк учуулары бла да бизникиледен эсе онглу эдиле. Ма аллай болумлада сермешгендиле совет лётчикле Герингни айырмалы пилотлары бла.

Истребительлени звеносу бла бирге Жамал хауа сермешге биринчи кере къыркъ биринчи жылда Москваны къатында кётюрюлгенди. Фашист бомбардировщикле эм аланы ашырып келген «мессершмиттле» кёкню толтуруп къойгъанча кёрюне эдиле. Гитлерни буйругъу бла ала Москваны урургъа келе эдиле. Алай аладан къыралыбызны ара шахарына къутулгъанлары бек аз болгъанды. Москваны кёгюнде хауа сермешледе Жамал юч фашист самолётну кюйдюргенди. Бир кере аны кесин да агъызгъандыла, ол парашют бла секирип къутулгъанды.

Андан сора Чечен улуна урушха къатышыргъа тюшмегенди. Бир жол авиаполкга командованиядан быллай буйрукъ келеди: сынаулу лётчикледен бир къауумун сайлап, Узакъ Востокга жиберирге. Къыралны кюнчыгъыш чегине жиберилликлени санына Чечен улун да къошадыла. Жамал полкну командиринден аны фронтда къоярларын тилейди. Алай командир аны тилегин къабыл кёрмейди: «Анда да фронтду, ёлюрге анда да боллукъду», - деп къояды.

Нёгерлери бла бирге Жамал Узакъ Востокга келеди. Лётчикле мында алагъа не жумушну толтурургъа тюшеригин алыкъа билмей эдиле. Ала «ишсиз» кёп турмадыла. Жангы жерде жангы авиация полкну командири, фронтдан келген лётчиклени жыйып, аланы алларында къаллай борч салыннганын ангылатды. «Сизни борчугъуз, - деди ол, - союзникледен ленд-лизге кёре келген самолётланы фронтха сюрюргеди. Ол бек къыйын эм къоркъуулу иш болгъанын сизден букъдурур кереклиси жокъду. Сиз аны кесигиз да билесиз. Союзниклени самолётларында учхан заводдан чыкъгъан самолётну сынагъандан башха тюйюлдю. Фронтда сизден хайыр жокъду деп, сизни бери аны ючюн жибермегендиле. Сиз бери уста лётчикле болгъаныгъыз ючюн тюшгенсиз…»

Алай бла, Чечен улуну учуу биографиясыны жангы кезиую башланады. Энди ол хауада гитлерчи самолётла бла тюбеширик тюйюлдю. Болсада лётчиклени ишлери къайда да къоркъуулуду. Не  десенг да, тыш къыраллы самолётла… Биринчи учууда окъуна эскадрильядан эки истребитель къорады, ала бузулуп тюшген эдиле. Андан сора лётчикле бу керти да къоркъуулу иш болгъанын толу ангыладыла. Алай ол этилмей болмазлыкъ ишди: истребительлени фронтда сакълайдыла.

Кезиулю учуугъа пилотла ахшы хазырландыла, техникле самолётланы хар затларын тынгылы тинтдиле. Алай кюнню бузулгъаны лётчиклени бек жарсытды. Туманда учхан бютюнда къоркъуулу боллукъду. Учаргъа уа керекди, нек дегенде самолётланы фронтха андан ары сюрлюкле сакълап турлукъдула. Чечен улу эм аны нёгерлери союзникледен келген самолётланы Узакъ Востокдан тюзюнлей фронтха жетдирмей эдиле, ала бир белгили жерге элтип тюшюре эдиле да, андан ары уа башхала сюре эдиле.

Авиаполкну командири тынгысыз болду: быллай туманда къалай жиберсин адам ол жашланы кёкге. Буйрукъну толтурмасанг да жарамайды. Самолётлагъа жол башчы болургъа бу жол бек батыр эм уста лётчик керекди. Командир пилотла бла ушакъ этеди.

- Эскадрильяны туманда элтирге къайсыгъыз базынасыз? – деп сорады. – Мен тамата чыны болгъаннга буйрукъ берип къояргъа эркинме, алай бу учуу жууаплы эм къоркъуулу  боллугъу себепли сорама аны кеси боюнуна алыргъа сюйген бар эсе деп.

Лётчиклени арасында тамата лейтенант, капитан чынлары болгъанла да бардыла. Алай ала тынгылайдыла. Ким да телими болгъанды быллай къоркъуулу борчну боюнуна алыргъа! Сени атынгы айтып, санга буюрулады, деп къоймасала.

- Жолдаш командир, эркин этигиз, мен эскадрильяны элтирге хазырма, - деди Жамал.