Юч жылны – Жангы Жерде, акъ айыуланы арасында

Хар бирибизни да жашауубуз туугъан жерибиз, аны махтаулу тарыхы, деменгилилиги бла къаты байламлыды. Ата журтха  къуллукъ этиу,  аскер борчну  бет жарыкълы толтуруу – Сауутланнган Кючлени аскер тёрелеринден бириди. Ол  эртте заманладан бери келеди…

Мени тёрт къарындашым да кеси заманларында аскерге барып, къыралны аллында ол борчларын  бет жарыкълы  толтуруп къайтхандыла. Борис Москвада къуллукъ этгенинде, биринчи тиширыу космонавт Валентина  Терешковагъа   Къызыл майданда тюбеген биринчи тизгинде  сюелген солдатланы араларында болгъанды. Ол аскерден тамата лейтенант деген чын бла къайтханды. Алий алгъа Къазахстанда, ызы бла Ленинградда ЛЭП-де къуллукъ этгенди, ол да  отрядны тамата старшинасы деген чын бла келгенди,  Малик Екатеринбургда  къурулуш отрядда рядовой эди. Володя уа Арктикада Жангы Жер (Новая Земля) архипелагда кемеде къуллугъун толтургъанды.  Не заманда да, бютюнда бюгюнлюкде уа, къарындашларым бла ёхтемленеме!               
Аскер-тенгиз флотда къуллукъ этгенлени кюнлери белгиленнгени бла байламлы  хапарым да Володяны юсюнденди. 

– Алгъын тенгиз флотха  тёрт жылгъа ала эдиле. Ары  тюшерге уа кёп жашла сюйгендиле. Тамата къарындашым Борисни аскерге чакъыргъанларындан сора,  формада  суратларын жибере эди. Мен а анга къарап, кесине да тансыкъ болгъаным себепли,  военкоматха барып, аскерге алырларын тилейме.  Нек эсе да,  къарындашым болгъан жерге  тюшерик суна эдим. Борисни  Къызыл майданда парад формасы бла сюелген суратын кёргенимде уа, бютюнда термилеме форма киерге – алай аскерчини угъай, тенгизчини формасын. 

Военкоматха кезиулю кере баргъанымда, аскер-тенгиз флотха алырларын тилейме. Саулугъуму тинтедиле, ёсюмюме къарайдыла. Жарарыкъса, дегенни айтып, повестканы къолума тутдуруп ашырадыла. Эки кюнден  кетерге керек эдик. Юйде аны юсюнден кетер кюнюме дери билмегендиле. Военкоматдан Ленинградха келтиредиле. Анда  бизни олсагъат жаппа-жангы моряк формагъа кийиндиредиле. Алай бла  къуллукъ башланады»,– деп эсгереди Володя.

Тогъуз айны ичинде юйрениуле, окъуула… Андан сора уа Володяны бир ненча нёгери бла Новый Земля деген жерге  келтиредиле. «Тёгерекде – ёмюрлюк бузла, къар. Акъ айыула ары-бери  айланадыла. Кемеде къуллукъ этгенледен башха  адам кёрюнмейди. Сууукълугъ а къабышдырып къояды. Узакъда кемеле жюзедиле… Биз къуллукъ этген аскер кеме уа бир жеринде, чекде тургъанды. Алай бла юч жылгъа жууукъ заман ётеди. Сууукъдан тиш этлерибиз ауруп да къыйналабыз. Кемеден  чыгъар амал а жокъду, кюн кёрмейбиз. 

Юйден сарымсах жиберирлерин  тилейбиз. Посылка да жылгъа эки-юч кере келе эди. Аны ауурлугъу уа бир килограммгъа  жетмезге керекди. Тишлерибизни  юйден келген сарымсах  бла  сакъларгъа кюрешебиз. Бир жол а капитан, кесине чакъырып, манга  аш  хазырларгъа буюрады. Алай бла кемеде къалгъан бир ненча айым ашханада ётгенди»,– деп эсгереди   къарындашым.

Эки жылны ичинде  чурумсуз  къуллукъ этгенни юйге бир ненча кюннге солургъа  жиберген адет бар эди. Алай, Володя кюнню халы асыры осалдан, кемеден чыгъалмай, юйге да келалмай къалады. Алай бла юч жыл бла юч ай озады…

– Бир жол а, ашханада командагъа  плов эте тургъанымлай, бир тауушла эшитеме. Нёгерим сунуп, атын айтып къычырама. Ол а тынгылайды, сора таууш чыкъгъан жерге барып  къарасам, арлакъда акъ айыу  кемеге  ёрлеп   келгенин  кёреме. Олсагъат  команда къозгъалады, жыртхыч жаныуарны ёлтюрмей, къыстаргъа келишебиз. Пловха саллыкъ этими иги кесегин кесип, ол  болгъан жерден иги да  арлакъгъа атабыз. Аны кёрген айыу эт тюшген жанына атланады, алай бла  къутулабыз. Артда ол айыу дагъыда  бир келирге мурат этген эди «къонакъгъа», алай  биз   тёгерекни бегитген эдик, – дегенди  Володя аскерде къуллукъ этген жылларын эсгере.

Ол аскерге 1963 жылда чакъырылгъан эди. Андан тамата  матрос деген ат бла эмда  орден бла, тёрт жылгъа бир ненча ай къалып, жаралы болуп къайтханды. 

Аскерге баргъынчы,  Нальчикде технология техникумну бошагъан эди, къайтхандан сора уа, Москвада  Плеханов атлы  университетге кирип, бийик билим алгъанды. Андан къайтхандан сора, Чирик кёлню жагъасында  «Чирик кёл» рестораннга  бир ненча жылны башчылыкъ этгенди.  Ызы бла   аны «Нальчик» къонакъ юйню ашханасына таматагъа саладыла, алайдан «Эльбрус» рестораннга кёчюредиле. Хасанияда тюкеннге тамата керек болгъанда  уа,  ары жибередиле. 1979 жылда хар не да къыт заман болгъаны кёплени эслеринде болур.  Володя  уа  танышларыны, шуёхларыны болушлукълары, кесини тирилиги бла  эл тюкеннге кёп тюрлю ашарыкъла келтиртип сатдырыучу эди. Аны эллиле бюгюн да унутмайдыла. 

Володя Жаппуланы Балажан бла юйюр къурап, бир жаш да ёсдюргендиле.  Ибрагим Дагъыстанны Махачкъала шахарында  къырал медицина институтну  бошап, Нальчикде тиш доктор болуп кёп жылланы ишлегенди. Медицина илмуланы кандидатыды. Бюгюнлюкде КъМКъУ-ну  тишлеге бакъгъан эмда  бет-жаякъ институтну  ректоруну орунбасарыды, сабийлени тишлерине багъыу жаны бла  кафедраны доцентиди. 

Володяны бла Балажанны юч туудукълары барды. Аладан бири – Амина, атасыча, тиш докторду, аны  эки бийик билими барды, илму ишни жаза турады.  Алина Москвада  Губкин атлы университетни эмда Нальчикде  КъМКъУ-ну юридический факультетин  къызыл дипломлагъа бошап, магистратурада  дагъыда  информатика жаны бла билим ала турады, аны бла бирге Тинькофф банкда бёлюмню таматасы болуп ишлейди. Алия быйыл  Нальчикде 2-чи номерли лицейни бошап, бир ненча окъуу юйге документлерин бергенди.

Володя бла Балажан туудукъларыны  ишде, окъууда жетишимлерине къууана жашайдыла. Ол, кемеде  къуллукъ этген заманында кюн сайын да кёрюп тургъан  акъ айыуланы юслеринден хапар айтыргъа бек  сюеди, аскер къуллугъуну юсюнден хапаргъа терен кирирге уа бир-бир сылтаула бла унамайды.