Жырчы

Малкъар халкъны белгили жырчысы, Россейни сыйлы артисти, КъМР-ни къырал саугъасыны лауреаты Жанатайланы Къапланны жашы Исмайыл миллетибизни жыр санатында къойгъан ыз ёлюмсюздю. Аны алай болгъанына шагъатлыкъ этген шартла кёпдюле. Сёз ючюн, Интернетде жюрюген жырлары, сохталарыны эсгериулери, тынгылаучуланы ыразылыкълары. Кёп болмай, башха жырчыны юсюнден айта, бир жаш адам, ол да жырчы: «Жанатайланы Исмайылны жыр айтыуда, анга юйретиуде школу башха болгъанды – гюржю ызлы. Ол а эрттеги, мурдорлу культураны юсюнде къуралгъаны белгилиди. Энчилиги да андады – теренлигинде, башхалагъа ушамагъан къыйматында», – деген эди.

Исмайыл 1940 жылда Кёнделенде туугъанды. Къыргъызстанны Джалал-Абад областьны Сузакъ районуну Благовещенка элинде ёсгенди. Аны музыкагъа, жыргъа усталыгъы да анда белгили болгъанды. Ол школ оркестрде быргъыда, къыл къобузда, башха инструментледе да ойнай юйреннгенди. Аны бла бирге хорда да жырлагъанды. Оркестрни таматасы Евгении Власенко бла жырдан школ устазы Раиса Березова, жашчыкъны фахмусун болгъанын эслеп, не жаны бла да аны ёсдюрюрге кюрешгендиле. Гыржын къайгъыдан энди чыгъа баргъан таулуланы ол затлагъа эслерин бурдуруу алай тынч тюйюл эди. Алай а анасы Батман жашыны район, артда уа республикалы да къууанчлада, эришиуледе хорлагъанын кёрюп, аны, уллу хайыр келтирмесе да, ол тюрлю сюйюп этген ишинден тыймагъанды.

Тамата класслада окъугъанда уа, Исмайыл кеси къурагъанды школда жыр, тепсеу ансамбль. Ол анда ойнагъан, жырлагъан, тепсеген да этгенди, бирча. Бир кере уа Фрунзеде жыр фестивальда хорлагъаны ючюн Жанатай улуна багъалы костюм бергенлерин эсгериучюдюле.

Ол заманлада Боташланы Исса Фрунзеде Опера бла балетни театрында тепсеучю, администатор да болуп ишлегенди. Сюргюнчю жашланы, ол санда Исмайылны да, биринчи кере театр искусство бла ол танышдыргъанды. Анда «Айчурек» деген операгъа къарагъандан арысында ол сахнада кёрген артистлени сыфатлары, сейир ауазлары жашны эсинден кетмей тургъандыла. Керти театрны хауасы окъуна энчи кёрюннгенди анга. Къалай сюе эди ол кюн ол, алача, сахнагъа чыгъып, къараучуланы къууандырыргъа! Юйде уа кёп кере аланы эниклеп жырлагъанды.

Дагъыда бир иш болгъанды анда миллетни эсинде тургъан. Ол заманда Къыргъызстанда культура министерствода инспектор болуп ишлеген Рахайланы Исмайыл Жанатай улуну малкъар, орус, къыргъыз тилледе да жырлагъанын радио бла бердирип тургъанды. Таулу жыр сюргюнде не багъасын тутханы белгилиди – жыр бла бирге кёчгюнчю юйлеге азатлыкъны сюйюнчюлюгю кире эди.

1957 жылда, ата журтха къайтханда, жаш жырчыны Къабарты Россейге къошулгъанын белгилеген къууанч программагъа къошхандыла. Анда ол махтаулагъа, саугъагъа да тийишли болгъанды. Экинчи жыл а Нальчикде музыка училищеге киргенди. Анда Варьяна Проскурина деп аламат педагогну къолуна тюшгенди. Ызы бла 1962 жылда Тбилисде консерваториягъа киргенди. Анда аны Гюржюню халкъ артисти, жырчы Надежда Цомая окъутханды.

Анда да Исмайыл концертледе жырлагъанды. Шота Руставели туугъанлы 800-жыллыгъына аталгъан байрамда да чыкъгъанды ол сахнагъа. Анда къонакъланы санында Къулийланы Къайсын да болгъанды. Ол артда таулу жашны Гюржюню бек сыйлы композитору, СССР-ни сыйлы артисти, Отар Тактакишвили бек махтагъанын ёхтемлик бла эсгергенди.

Жанатай улу дипломун къоруулар кюннге уа ары аны юй бийчеси, Тёппеланы Муссаны къызы Аслижан бла бирге аны экиге айланнган къарындашы Алим (артда КъМР-ни халкъ жазыучусу) эм да шуёху Эфендиланы Сейпу баргъандыла. Исмайыл эбизеча арияны жырлагъанда, зал ёрге къопханын айтыучу эди Алим. Дипломда уа «оперный певец», «камерный певец», «преподаватель» деп юч усталыкъ жазылып эди.

Андан сора Исмайыл юч жылны аскер къуллугъун толтургъанды.  этгенди. Къайтханлай а, Нальчикде музыка театр ачылып, ишлерге ары киргенди эм дуниясын алышхынчы анда ишлеп тургъанды

Биринчи кере ол Вердини «Травиата» операсында Жермонну ойнагъанды. Ол аны ариясын сейирлик баритон ауазы бла айтханда, шумсуз болуп тынгылагъандыла. Къараучуланы эслеринде тургъан кёп опералада кёргюзтгенди фахмусун Жанатайланы Исмайыл. Сёз ючюн, Вердини «Риголеттосунда» ол Риголеттону партиясын бизни сахнада Жанатай улуча ариу киши айталмагъанды.

Рахманиновну «Алекосунда» ол къарт чыганлыны, Бизени «Искатели жемчуга» деген операсында Зургини, Леонковаллоны «Паяцы» дегенинде Тониону партияларын толтургъанды сахнада. Дагъыда Штраусну «Летучая мышь», Легарны «Цыганская любовь» деген эм башха классика оперетталада жырлагъанды.

Композиторла Жеттеланы Михаил, Байчеккуланы Абидин, Рахайланы Анатолий, башхала да анга кеслерини жырларын сюйюп бергендиле. Ол Мокъаланы Магометни «Таулагъа чакъырама», Къулийланы Хажимусаны «Сени кёзлеринг», Сарбашланы Зуфарны «Анала», Боташланы Иссаны «Эшитемисе?» деген назмуларына Жетте улу жазгъан жырланы сюйюп айтханды. Байчеккуланы Абидин макъам такъгъан Зумакъулланы Танзиляны «Менсиз къалай жашайса?», «Кюн ахшы болсун, адамла!», Къулийланы Къайсынны «Жюрек жырым – туугъан жерим» деген назмуларына этилген эм башха жырланы жырлагъанды.

Шимал Кавказны къырал искусствола институту ачылгъанда, аны ары чакъыргъандыла. Ол, театрда ишлей тургъанлай, анда жангы тёлюлеге да ачханды жырчыны тасхаларын.

Исмайылны жашау нёгери Аслийжан кёп жылланы ичинде ана тилден бла адабиятдан устаз болуп ишлегенди. Ол асыл тиширыу баш иеси тынгылы билим алырын сюйгенди эм анга не жаны бла да онг тапдыргъанды.

Аны Тбилисде окъугъан заманын эсгере, Аслийжан: «Мен сабий садда юйретиучю болуп ишлей, университетде да окъугъанма. Аз эсе да, иш хакъымы алсам, аны саулай анга ийип тургъанма, – дейди, – аны бла окъуна Исмайылгъа бир себеплик этерге сюйюп. Къагъыт а, бир кюн болмаса, экинчи кюн алгъанма андан. Бир кере ол, сени письмонгу алып, къууанып жырлагъанымда, устазым, махтап: «Терк-терк жаза турсун деп айт», – деген эди деп» - деп кюледи ол.

КъЧР-ни сыйлы артисти Урусланы Роза бирде: «Манга анда Исмайыл керти къарындашлыкъ этгенди. Аслийжан да тургъан эди анда сабийчиги бла бир кесекни. Ала манга къалай иги болгъанларын, къайгъыргъанларын айтып жетишдирген къыйынды», – деген эди.

Аланы артыкъ бай болмагъан фатарларын жюрек ачыкълыкълары жарытханды. Ариу жашагъандыла. Айхай да, башхаладача, алада да болгъандыла кёлкъалдыла. Алай а: «Ол юйге:

– Жюрегимде той бара,

Сюймеклик кюню тийип!

Жаным – сени къолунгда,

Къалай къоярса ийип?!» – деп, Танзиляны назмусун жырлай кирсе, не бек ёпкелеп болсам да, мен да анга къошулуп жырлап башлаучу эдим. Алай бла жарашып къалыучу эдик», – деп эсгереди къобузчу устаз Аслижан.

Ала тёрт сабий ёсдюргендиле. Альфред, Магомет, Белла бирер жерде урунадыла. Альберт а дуниясын жашлай алышханды. Аны эки жашын, Иналны бла Робертни, Аслийжан ёсдюргенди. Бюгюн ала экиси да врачлагъа окъуп, Москвада ишлеп турадыла. Исмайылны бирси туудукълары да белгили аппалары бла ёхтемленедиле. Ол фахмулу, махтаулагъа алданмагъан, кесине бийик даражала излемеген адамланы сюйген, жарыкъ, жылыулу, халал адам эди. Эсибизде да алайлай турады.