Ала тохташдыргъан тёре къачан да болгъанлай турлукъду

Ахыры. Аллы 12 июльда басмаланады.

Немислиле элден кетгинчи, аны къабыр болгъанын билдирмез ючюн, Дарья алайны сыйдамлап къойгъанды. Кесине белгиге уа бир чыбыкъчыкъ салгъанды. Фашистле кетгенден сора былайгъа дагъыда биреуню асырагъандыла. Жарсыугъа, аны тукъумун Балашова эсине келтиралмагъанды. Ючюнчюсю жыйырмажыллыкъ жаш Владимир Бобровскийди. Тёртюнчюсю Николай Сидоренко да бек жашлай ёлгенди. Бу экиси алгъа элде орус къабырлагъа асыралгъан эдиле. Артда, къарындаш къабыр этерге деп буйрукъ келген кезиуде, аланы жангыдан алайгъа  кёчюрюп, асырагъандыла. Бирси ючюсюню атлары уа белгисиздиле. Аланы немислиле илишаннга  салып ёлтюргендиле. Биргелерине документлери болмагъанды. Алай бла былайда жетеулен жатадыла.

Къарындаш къабыргъа биринчи болуп асыралгъан Зильберни биргесине мында бизни тауларыбызны жаудан къоруулап уруш этген солдат а элге артда, урушдан сора иги кесек заман да озгъанында, Харьковдан письмо да жазгъан эди. Аны тышында уа ол дагъыда «Дарья атны жюрютген тиширыугъа» деп да чертгенди. Жарсыугъа, ол письмо тас болгъанлыкъгъа, аны элге келгенин бабугентчилени кёбюсю эслеринде тутхандыла. Къагъыт а жетмишинчи жыллада келген эди. Аны тышында чертилип  тургъан жазыуланы окъугъанла уа письмо Дарья Горбуновагъа бла аны эгечине аталып келгенине аз да ишекли болмагъандыла. Артда уа Зильберни юй бийчеси да табылгъан эди. Ол Пенза шахарда жашагъанды. Аякълары къыяулу болуп къалып, бери, тау элге, келалмагъанлыкъгъа, ол да письмола жазып, къабыргъа салыргъа деп, ариу гюл къысымла жиберип да тургъанды.

Экинчи болуп асыралгъан солдатны (аны тукъумун Раиса эсгералмагъанды) уа жашы Бабугентге келип, Дарьяны бла Аннаны табып, алагъа уллу ыразылыгъын билдирген эди.

Раиса Ивановна элде школда, интернатда да тамата пионер вожатый, юйретиучю, устаз болуп да ишлегени къадарда, излеу ишни да бардырып тургъанды. Ол кесини классы бла 1974 жылда Москваны музейине келгенинде, анда Бабугентде асыралгъан солдат Владимир Бобровскийни документлерин, анасы анга жазгъан къагъытланы да кёргендиле. Кеслери мындан, къарындаш къабырдан, топуракъ элтип баргъанларына ол заманда чексиз къууаннган эди.

Дарья бла Анна Горбуновала (эл аланы ол тукъум бла биледи) элге да кёп къыйын салгъандыла. Заводда пенсиягъа чыкъгъандан сора окъуна ишлеп тургъандыла. Сабийлерин ёсдюрюп, халкъгъа къошхандыла. Алагъа этилген аманатны уа бир да айыпсыз толтургъандыла. Ала саулукъда эсгертмени ариу боялмай неда гюлсюз бир да кёрмез эдинг.

Дарья ийнаннганча, халкъыбыз да артха къайтханды. Ол заманда Бабугентден кечюрюлгенлени бир-бирлери алгъын юйлери тургъан жерледе жангы журтла да ишлегендиле. Бу орус юйюрле бла да бек уллу шуёхлукъда жашагъандыла.

Горбуновала баш иелерин да ахыр кюнлерине дери сакълагъандыла. Алай не медет…

- Анам бла Аннада жашаугъа аллай уллу сюймеклик бар эди. Билмейме, ала, къалай эсе да, бир башха тёлю эдиле. Бизни да юйретгендиле алай. Анам бла эгечи баралмасала, къарындаш къабыргъа мен жюрюп тургъанма. Бир жол а не эсе да анама: «Охо, тамбла барырма», - дейме. Мен аны ол кюн къарамын не хазна унутурма. «Алайда кесинги атанг асыралгъанча  сун»! - деп къаты айтхан эди. «Аланы унутсанг, сора атангы да унутханса. Бизни килеге да къарай болурла бирле, биз билмегенликге.

Ол адамлыкъ борчубузду. Къарындаш къабырны эсгере турмасанг, сен мени  ыразы этерик тюйюлсе деген  эди анам, - деп эсгерген эди Балашова.

Раиса Ивановна билим  бериуде  50 жылдан асламны ишлегенди. Бу солдатланы элибизде ветеранланы юсюнден да кёп документ жыйгъанды. Башхача айтханда, уллуду юлюшю элни жаш тёлюсюн юйретиуде.

Дарья бла  Анна Горбуновала элибизге, халкъда айтылыучусуча, къонакъ эселе да, туугъан жерлеринден узакъда  жашагъан эселе да,  Бабугентни, аны адамын ариу кёргендиле. Къууанчларына къууана, бушууларына жарсый, жамауатны хар жумушуна да къатыша жашагъандыла. Кеслери да къабыр юлюшлерин бу элде тапхандыла. Ала башлагъан эм элтген иш – ол огъурлу иш эди. Кертиси бла да, къайсыбызны адамыбыз къалмагъанды уруш аулакъда?! Биз барыбыз да борчлу тюйюлбюзмю къыралыбызны жаудан сакълагъанланы аллында?

Элибизде къарындаш къабырлагъа бюгюнлюкде да ариу къаралгъанлай турады. Оруслу тиширыула салгъан эмда тохташдыргъан тёре андан ары да баргъанлай, жамауат аланы да эсгергенлей, хурметлегенлей да жашайды.