М Ц Ы Р И

   Ахыры.

   21

Да тийишлиме къачыма!

Узакъ жолда болмачыны

Тулпар ат, юсюнден атып,

Арбазына келир къайтып

Къысха жолну… Да кимме, ким

Аны аллында? Эсим эркин,

Кёлюм кёкде, кесим кюлде.

Мурат уллу, умут сансыз,

Кесим а къарыусуз, саусуз.

Гур-гур от эсими алып.

Тутмакъ да мухурун салып

Къадарыма… Алайды гюл

Къарангыда ёсген. Шо кюл

Болуп къалыр, тийдир да кюн.

Гыйы ташла арасында

Ёсген бир гюл, амалсызда,

Чапырагъын жиберирге

Кюн жетмесе… Да жеринден

Алды бир къол, жазыкъсынып,

Гюл бахчагъа, къазып, салып,

Ма энди ол «юйлю» болду,

Тёгереги гюллю болду.

Да сора уа?.. Тийди да кюн,

Гюл къуу болуп къалды́, гюл кюл

Болуп, ташла арасында

Ёсген ол жан, амалсызда…

                   22

Бош кюрешдим мен жашырып

Ханс тюбюне да башымы.

Кюнде кюйген чапыракъны

Сары шинжи чокъурагъы

Жютю чыгъаналы бир таж

Эди, азчыкъ да къоймай баш

Кётюрюрге, тие да этиме.

Къызгъан къуму да бетиме

Юфгюрюрге къадалгъанлай.

Турдум кёкге аралгъанлай.

Анда да урходук, жилтин

Гузабасы, ол чарс, тютюн

Ичлеринден къарап къая,

Тёгерекге нюрюн жая.

Ауур бир жукъугъа батып

Къалгъанча сау дуния, жатып.

Шо бир чыпчыкъ ауаз тенгли

Бир зат эштсенг а, не бир жаз

Сенгирчкечик  чыкъырдагъан,

Не тау суучукъ шорхулдагъан

Чакълы бир зат болса а… Жалан –

Къайдан да эследим – жилян,

Къаудан хансны шыхырдата,

Багъыр башын жылтырата,

Чыгъар да жер салкъынындан,

Къама чыкъгъанча къынындан

Сууурулуп, къумну жыра,

Сууну баргъанча, сылжырай.

Къумгъа-къуугъа да булгъана,

Юч-тёрт къаты да чулгъана.

Отха кюйгенча, ол къумдан

Ёрге чынгай да, толкъунлап,

Кёкге, жерге ата кесин, –

Не кюнмю къатылып, исси, – 

Талах салып ол къумуна,

Букъду терек салкъынына.

                    23

Кёк шош эди, чууакъ, жарыкъ.

Сыртла башы бла ары

Къарап – эки къара къая,

Да бирине – къоркъдум кёрюп, – 

Тишли къабыргъасын берип,

Килисабыз... къарап бери…

Тёбен а, шорхасын бура, –

Ара́къма череги, Къура́,

 

Алгъынча жылтырай тура...

Килисаны кёргениме,

Артха къайтып келгениме

Кёзюм ийнанмай, ёргерек,

Кётюрюлсем, жер тёгерек

Айланнганлай болуп, эсим

Тая, къычырыргъа десем,

Тилим айланмай, къургъакъсып,

Саным-чархым да тер басып…

Къайдагъымы билалмай, тюш

Кёре тургъанча, бир кёрюш²,

Суу тюбюнде, бир тереннге

Тюшюп къалгъанча кёрюне.

Суудан къаналмазлыкъ сунуп,

Тамагъыма да бир сууукъ

Шорха таууш да къуюла,

Балхам жакъгъанча уюгъан

Жюрегиме ол суу шорха,

Жукълап къалама деп къоркъа,

Алай кетип эди ахым –

Тохтап къалама деп ахыр.

Огъарлакъда уа, бийикде,

Кюн таягъын да ийилте,

Бир су́у толкъун толан-толан,

Чабакъчыкъла къолан-къолан,

 

Жыйын-жыйын, хауа бюрке,

Толкъун къакъса, бирден юрке.

Да эсимдеди бирлери:

Алтын тамгъасына дери

Башхаладан къайда артыкъ,

Жюрекчиги манга тартып,

Баш жанымда къанат къагъа,

Келип, тохтап, къарап къала.

Кёзлерини уа ол ингил

Жарыкъ жюрегиме сингип.

Алтын-кюмюш ауазчыгъы а,

Эштир-эштмез, аз-маз чыгъа,

Эсни, кёзню да сагъайта

Сейир ариу жырла айта.

 

Айта эди: «Ой бала, кел,

Бизни бла къал мында:

Сууда жашау эркинди, кенг,

 Хар не да аллынгда.

*

Чакъырайым эгечлени:

Гюрен той къурайым.

Жарытайым да кеченги

 Жырдан толтурайым.

 

*

Жукъла, къууданча тёшегинг,

Жууургъанынг жарыкъ,

Кёре сейи́р да тюшлени,

Айынг, жылынг барыр.

*

Ой наным,ой! жашыралмам

Сюйгеними сени,

Анда суусуз жашаялмам,

Мында сыйла мени…»

 

Мен ангылап турдум, сезип

Алтын чабакъчыкъны сёзюн,

Зынгырдауукъ ол суу шорха

Жюрегиме асыу саркъа,       

Санларыма хошлукъ жая…

Бу кезиуде эсим тая

Кёзюм да къарангы эте,

Аудум, къарыусузгъа кете…

                   24

Да ол халда табып алып

Келтирдиле… Салгъа салып.

Билесе къалгъанын кесинг.

Жокъ дау, ийнанмаздан эсенг.

Да бошайым аны бла

Бир кюйгени жаным былай, –

Аны да кетейим айта:

Жарсыйма, ёлюгюм ата

Топуракъда жатмазына,

Кёзлерими жапмазына

Шо бир жууукъ, къаршы адам,

Кюеди жюрегим андан.

Суу жутулгъанча юзмезге,

Ёлсем, кетсем да сезмезле

Бу сангырау къабыргъала,

Тургъанча сау, къалыр алай.

                   25

Болгъанды, а́та, боллугъу.

Былай узатчы къолунгу,

Сезесе да саным-чархым,

Къалай жанып, къалай чыхыр

Этип къыздыргъанын, ахыр

Кере ахыр той этерден.

Да, аппа, ол от эрттеден

Тургъанды ичимде жанып,

Кёресе, энди уа аны

Тауусулады отлугъу,

Да къайтарлыкъды ол толу,

Кезиуюнде ол хар кимге

Азап, тынчлыкъ да бергеннге…

Къонуш окъун тапса да анда,

Сыйлы жаннет бахчасында

Жаным – да не андан манга,

Журтун табалмай тургъаннга?..

Эртте, сабий заманымда

Чабып, ойнап айланнганда

Кёрген кириш къаялагъа,

Ол къарылгъач уялагъа

Шо бир къарар ючюн барып –

Ийнан, берир эдим бары́н –

Жаннетими да, ёмюрлюк

Жашаууму да, мен кёрлюк!

                   26

Да энди айтайым нени?

Ахыр ууахтымда мени, –

Анга уа къалмагъанды кёп, –

Кётюрт да, алайда ол кёк

Дуркъучукъгъа чыгъар. Хауа

Урурча бетиме таудан.

Ол алайдан къарап Кавказ

Кёрюннгени мени атмаз.

Тау аязы, этип хатер,

Мени кёрюп, учуп жетер,

Мен ёлюрден алгъа шо бир

Татлы ауаз да эштилир!

Ол заманда къарындашым,

Не бир тенгим, келип, башын

Ийгенча кёрюнюр манга,

Кёлюм да сагъайыр анга…

Ёзге, къолу, тийип кёрюп,

Сыйпар да бетими терин,

Бир шош, ариу да макъамда

Бир жыр айтханча къатымда

Манга сыйлы Ата журтдан,

Юйде-кюйде хата жокъдан.

Болурма сора мен хошчукъ,

Ма ол сагъыш бла шошчукъ

Кетерме дуниядан кёчюп,

Мында да ба́рына кечип.

 

                 * * *

Дуркъучукъда, ол бахчада,

Ол мен сюйген, ол акъчакъгъан

Эки терек арасына…

Ёлюгюмю ары асырат.

 

Сен алайгъа салдыр мени,

Ура турурча тау жели.

Ол кюн тууушунда кёрюм

Турурча тауланы кёрюп.

 

Ана тилибизге кёчюрген -