М Ц Ы Р И

Баргъаны.

                   16

Да эсингде болур сени:

Жилямаучу эдим сабий

Заманымда, шо не чурум

Болса да жиляргъа. Чууум

Ма энди тёгюлдю, сарнап.

Да ким кёрлюк эди, къара

Орман бла кёкде баргъан

Айдан сора! Аны ол сют

Жарыгъында, габу ёсюп,

Юсюн юзмез басып туура,

Бир мырычыкъ жатып тура;

Тёгереги гюрен ташла,

Ары таба атлай башлап…

Да къарасам – бир ауана,

Ызы бла шыбырт этип

Эки да жинк жанып ётдю

Бир жанындан бир жанына.

Мен сагъайдым… Бир жаныуар

Чыгъар да секирип, ол ай

Жарыгъына, къумда аунай

Кетер да, бурула, ойнай

Бир бурулгъуч зат, сюйрекли,

Къаны къатыш бир сюекни,

Зауукъ эте да – кемире,

Жерге жата да – кериле…

Бирде айгъа къарам ата,

Бирде бауурундан жата,

Ол ай жарыгъында тюгю,

Къуса да, кюмюшюн тёге…             

Ол барс эди, бир мазаллы

Киштик кибик, бир жазалы,

Бу жерледе ёмюр къонакъ,

Таудан кёче, тюзге къона…

Да мен да бир айры къазыкъ

Алырма да, анга базып,

Ол сермешир ууахтымы

Сакълап… Жокъ ахтыныр

Заман не сермешмез чурум.

Кёкюрегим ёрге уруп,

Къаным къайнап, безим туруп,

Мен бир мурдар къаннга кирдим

Жан амалтын. Да, хоу, керти:

Элте эди къадар къолу

Мени башха, бир терс жолну.

Да энди уа шексизме, къарт,

Тюйюл эсем да, туура, нарт,

Ата босагъамда болсам,

Демез элле: хомух, осал.

                   17

Сакълап эдим. Да ма кече

Къарангысы таргъа кёче

Баргъан чакъда бир улугъан

Таууш чыгъар да, урудан

Чыкъгъанча, эриулю, узун

Тартып, кёр шошлугъун бузуп.

Жерни бетин союп, тырнап

Башлагъанын кёрдюм – туура –

Ол сюркеле келген, ёрге

Тура, бауурлана жерге…

Шо бир атылгъанлай, эзип

Чачап къоярыгъын сезип…

Да алгъаракъ болдум андан,

Мангылайы толду къандан,

Ол къолумда эмен къазыкъ

Балта тийгенча… Ол жазыкъ

Сынсып, артха тёнгереди.

Къаны саркъа, тебиреди

Дагъыда мыллыгын атып

Алгъа. Да башланды къаты

Сермеш, ол жан къазауаты.

                   18

Кесин жыйып, ёресине

Атылгъанда ол юсюме,

Къаты тиреп табанымы,

Ол ачылгъан тамагъына

Беклерме да ол къазыкъны,

Къычырыгъы ол жазыкъны,

 

Жаныуарныча да тюйюл,

Жанынг аурурча да тюйюл,

Анда бурурма да эки

Кере да, къан къатыш эти

Бери ургъанча… Жан атып

Дагъыда секирди къайтып!

Эки жилянча чулгъашып,

Айырылмазча чырмашып,

Эки да шуёхдан къаты

Къучакълашып, битип, къатып,

Жагъалаша кетип бирге,

Жыгъылышып тийдик жерге.

Сермеш бара эди къыза,

Да мен да буугъанлай, къыса,

Ауузум да бир кюйсюз, ачы,

Мен билмеген тилин ачып…

Кесим да мен жаныуарла

Бир бёрюле, итле, барсла

Арасында ёсген кибик,

Адамладан ёзге, кийик…

Бир заманда жауум тына

Башлагъанын сездим туура.

Дагъыда бир тебинирде

Жанын тарта тебиреди.

Ол кёз жилтинлери ахыр

Кере да бир жанып, хыр-хыр

Тауушунда, кечегиде,

Чыхыр отлай ёчюлдюле.

Болсада ол къууанч этген

Жауу бла бетден-бетге,

Несин да кюрешге берип,

Бир эрча сермешген эди!

                   19

Кёресе да, кёкюрегим

Не затланы кётюргенин.

Терен тырнакъ жараланы,

Бири да жокъ жабылгъаны,

Тартылсала да толаракъ.

Да, хо, анда мылы топуракъ,

Жабар, этер да балхамлыкъ,

Да ол боллукъду «алхамы».

Мен сезмеген эдим анда

 

Былай къайнарымы къанда.

Агъач ичи бла тебирей,

Кетген эдим мен тентирей,

Жыйып ахыр къарыууму.

Буралмадым къадарымы.

Бош  къатылгъан эдим анга:

Ол харх-хархдан кюлдю манга.

                   20

Агъач да бошалып, ачыкъ

Жерге чыгъарма да, къачып

Кетгенча жулдузла кёкден

Тангда, чыпчыкъ жыры кёпден.

Кенгде да бир элчик ожакъ

Тютюн тарта башлар да, жакъ

Басханча танг атханына.

Жаным бла да жел, аяз

Къатыш бир жашырын ауаз

Озар да. Жюгюндюм жерге,

Дагъыда секирип ёрге

Тура, тёгерекге къарай,

Да бу таныш сыртла?.. Къалай?!

Ахым къуруп, да биягъы

Ол тутмакъгъа, ол уягъа,

Келип къалдым ушайды да́!

Саным, чархым бошайдыла.

Шашып, шайтан къаргъагъанлай

Болуп, турдум аралгъанлай.

Да сора анча жыл неге

Тургъанма, жанымы эгеп,

Умутума терилгенлей,

Элге, журтха термилгенлей.

Кече да, кюн да сагъышым,

Ишим да ол болуп, къышым,

Жазым да умутда кете,

Ма бюгюн, тамбла эте…

Кёз ачханлай къудуретге, 

Азатлыкъны да татыуун

Сезгенинглей, шо батылып,

Кетипми къалыргъа кёрге?..

Тууарылып тийдим жерге.

Элден, журтдан таслыгъымы,

Туугъан жерге тансыгъымы

Сыйлы ата босагъамы

Кечелерин, кюнюн – барын

Алыпмы кетейим ары,

Ол сиз мени жазыкъсыннган,

Юйсюз-кюйсюз, ёксюз суннган

Кюнюгюзнюдамы алып,

Кетипми къалайым салып?

Мен тас этген ол журтланы

Кёрюр эсем деп жутланып,

Татлы умутланы къарап

Тургъанларындамы алып?

Тырманларындамы ары?..

Эс жыяргъа десем аз-маз,

Тюшюмдю дей, не кёзюме

Кёрюннгени… Бу кезиуде

Келир да къонгуроу таууш

Килисадан. Да ол таныш

Ауаз – оуей! - ишеклик къалмаз

Кибик этди!  Тангда ол аз

Сыйырмагъанды жукъуму,

Сюрюп кетгенча жылкъымы,

Мен жесирге тюшгенимде,

Татлы сабий тюшлеримден.

Атха минип учханымы,

Тюзню аулап чапханымы,

Деуню тутуп жыкъгъанымы,

Жауну хорлап чыкъгъанымы,

Ата-ана ауазларын,

Къоншу, тийре арбазларын,

 

Ахыл-жууукъ, шуёх-тенгле,

Таула, тарла, тюзле, кенгле –

Ол тюшюмде кёрюннгенин,

Эсимдегин, кёлюмдегин, 

Джуууб, къуууб кетерирге,

Башха халгъа келтирирге

Ма ол таууш къадалгъанлай,

Къулагъымда къагъылгъанлай.

Исси кёз жашларым бара,

Мен сюеле эдим, къарап

Къадарымы кёзлерине,

Ала – тартыб кеслерине.

Къаным суууб, джаным юшюб,

Джюрегиме къоркъуу тюшюб:

«Ата журтха къайтыр мадар

Бу не хазна берир – къадар!»

Баргъаны боллукъду.