М Ц Ы Р И

Баргъаны.

    11

Тёгерегим жаннет бахча

Кибик эди, нюрюн ачхан,

Тейри къылышча къызарып,

Кёкню да кёз жаш ызлары

Хар чапыракъ, хар чёп сайын

Жана, чынар, жёге, къайын… –

Юслерине жюзюм къозлап,

Десем да чырмалып, къозла

Кибик, толуп чопаллары

 

Бурма-бурма – чакъгъанлары,

Бир багъалы, сыйлы къулакъ

Сыргъалагъа ушап – омакъ.

Бирде жаннет чыпчыкълары

Юйюр-юйюр къона ары,

Басынышып, бирде – юркюп,

Къанат тауушларын бюркюп.

Мен жангыдан къулакъ салып

Тынгыладым, санап саны

Жокъ тамаша-сейир, къужур,

Ауазлагъа, ол кюй, ол жыр

Тиллерине кетип эсим…

Ала, кёкню, жерни юсюн

Аулап чыгъып, бир жашырын

Затла билгенча башларын

Кезиу-кезиу ата ёрге, 

Тилек этгенча бу жерге.

Битеу да бу табийгъатда

Болгъан ауаз – жыр, кюй затла

Бары да ол кюн, жыйылып,

Ары къалгъанча къуюлуп.

Алгъыш, тилек, къууанч, салам –

Къудуретге махтау салгъан

Ол байрамда жаланда бир

Ауаз, бир ён эди – сейир –

Ол тауушлукъ байрам кюню

Жетишмеген – адам ёню.

Ол кезиуде сезгеними,

Шо энтта бир, – сёзлеримде

Къатлансала да, – бир сезсе

Эди ол зауукъну эсим…

Ызы да къалмады десем

Болур. Ол кёг а, кёк, азат,

Алай чууакъ эди, таза,

Кёзю жютю кёкде мёлек

Учхан чагъын кёрюр кибик.

Къарап турдум сейир этип,

Эсим, кесим ары кетип.

Кюн къыздырып къысхынчыннга,

Суусап ёрге асхынчыннга.

                  12

Сент-мент ёсген чырпыладан

Тута, къая чынгылындан

Таргъа тюше тебиредим,

Къоркъуп да бир титиредим,

Таш юзюлюп кетип, аякъ

Салыр жерде ызын къоя.

Башындагъы тёнгересе,

Аны ызындан – тёбеннгиси,

Бири бирин къозгъай, уруп,

Букъулары да шын туруп,

Дауурлары бла ары – 

Ол шууулдап саркъгъан жары.

Бир гыйыдан башхасына

Кёче. Жангы ташха сала

Баууруму. Аздан къала

Юзюлюрге, алай жашлыкъ,

 

Азат жашлыкъ, ол алгъышлыкъ,

Ётгюр деген аты бла,

Къадау ташдан къатыды да!

Шо мен да тюшгенлей энип,

Ол тау суу хауасы мени

Къучакълады; бир жут халда

Мен толкъуннга бауурландым.

Шо алайлай – женгил атлап

Озгъанча ауана затла.

Къачып букъгъанча чырпыгъа,

Бир шыхыртла да чыкъдыла.

Мен сагъая кётюрюлдюм,

Аяз бла келтирилди

Бир хычыуун ауаз. Гюржю

Къызны жырлагъаны, инжи

Минчакъ тёгюлгенлей… Ол жыр

Жюрегиме тюшюп, сейир

Сезимлени къозгъай, ингир

Чакъда жырлап башлар аны

Кёзге кёрюнмеген жаны.

                   13

Гёгенчиги инбашында,

Гюржю къызчыкъ сырт ташындан

Суу жагъагъа энип бара

Эди, бугъуп, турдум къарап.

Аякъчыгъы тайса ташдан,

Анга ышара, кюле ансдан,

Кюн тийгенлей кюлгенчиги.

Къолай тюйюл кийгенчиги.

 

Жаулукъ къанатчыгъы эншге

Тюше да, бир къалын эшме

Чачын атханча къайырып,

Артха ата да къыйырын,

Шарт белгилей кесилигин.

Ол жай кюнню иссилиги

Жетген жерин – бетин, этин

Нюрге бояп, алтын этип…

Ол дум къара кёзлерини

Къуюлары кеслерине

Мени алай тартханына,

Анда бир эс тапханыма

Мен ийменнген окъун этдим

Сезимимден, къызып бетим.

Жаланда эсимде къалгъан

Ол гёгенин суугъа салгъан

Чакъда ол къуюлгъан шорха

Таууш…  Ёзге – саны-чархы.

Мен эс жыйып къарар чакъда

Чыгъып бара эди чатдан.

Ёрге да тюз алай, женгил,

Ол гёгенни не ол жерни

Артал да сезмеген кибик,

Ол ёр жолда бир жур, кийик

Кетип баргъанча тик ёрге

Ол тау бетге къууат берген

Бир акътерек, таула бийи!

Къарап турдум, къарам ийип.

Узакъ тюйюл, ташлы къолда

Дылгам къая ышыгъында

Эки юйчюк, ожагъындан

Кёксюл тютюн чыгъа бири,

Турама бюгюн да кёрюп…

Азчыкъ ачып эшиклерин,

Артха жабып къойду кери.

Эки жербаш юйчюк, къая

Ышыгъында тютюн жая…

Да билмезге болурса сен

Жюрегими, сезип билсенг,

Жаным аурур эди санга,

Санап бир къыйынлы жаннга.

Да ол кюн мен, ол мен кёрген,

Мени бла кирир кёрге.

                   14

Ол кечеги ишден арып,

Бир ышыкъгъа кирдим, барып.

Къалкъып къалып, бир тюш кёрдюм,

Ол тау къызы юлюш берип

Къарамындан. Да биягъы

Жюрек сынсып, уруп, къагъып,

Сейир, тансыкъ сезимлени

Къозгъап, жаным эзилгенден

Болалмай, уяндым. Да ай

Жангыз кеси кёкню аулай,

Бир булутчукъ да ызындан,

Неге эсе да къызыннган.

Шошлукъ къарангысы аулап

Эди жерни. Кенгде – таула,

Алтын-кюмюш тёппелерин

Жылтыратып – кёкге дери.

Бир хаух отчукъ да кечеде,

Аз жилтирей да, ёчюле.

Танг жулдузуча узакъда,

Неге эсе да гузаба.

Бурулургъа да бир болдум

Ол отчукъгъа, алай жолум,

Барлыкъ жерим, излегеним,

Ол термилип кюсегеним,

Отчукъ тюйюл – элим эди,

Кёкню, жерни да юсюнде

Жаланда ол эд эсимде,

Ашны, сууну да унутуп,

Жаланда ол эд умутум –

Туугъан ташым, элим-журтум.

Ол акъ таула таба тутуп,

Барып турдум, кече жутуп

Тумалагъынчы тауланы,

Жолум къалгъынчы ауланып.

                   15

Шо къутургъан адамча, мен

Жырта эдим къаракёкен

Юлкюлени чырмауугъун

Къазып, тартып чыгъарыргъа

Къызып, ёрге уруп къаным.          

Агъач а – къалындан къалын.

Ол чачакълы тереклени,

Ол кечеги юлкюлени

Ичлеринден минг кёз мени

Кютюп тургъан кибик, къарап,

Кече къарангысы марап

Терек бутакъ араладан.

Жолдан шаша ауарада,

Терек башларына, ёрге

Минип къарарма да, кёрген

Затым – къалын орман, терен

Агъач эди тёгерегим!

Амалсыздан тёнгередим

Жерге да, кесими тыйып

Болалмай, жилядым, жыйып

Тургъан ачыууму тёкдюм,

Аман тёкдюм, аман чёкдюм,

Кёз жашларым чыкъ орнуна, –

Къурумай, энтта болурла, –

Кёк кырдыкны жибитдиле.

Алай турдум жюрексине…

Да мен кесим да ол чакъда

Адам сыфатындан чыкъгъан

Бир насыпсыз, кюйсюз, жарлы

Бир жаныуар эдим, жанлы.

Алай туура эди, ол шарт:

Да адамдан, ийна́н сен, къарт,

Шо аз да болушлукъ излеп,

Тилим бир чуу этсе, юзюп

Алырем да мен ол тилни,

Ол хакъ эди, жалгъан тюйюл.

Баргъаны боллукъду.