М Ц Ы Р И

Баргъаны. 

                 6

Да не кёрдюм ол юч кюнде,

Ол юч кюнню да ичинде,

Азат бир журча айланып?

Сен а́йтмы дейсе аланы –  

Ол тюзлени, талаланы...

Къарындашла гюрен тойгъа

Чыкъгъан кибик, сыртны тогъай

Тутуп тургъан наратланы...

Терен тарда – араларын

Черек бузуп, къаралары

Тешилмеген къаяланы...

Да сур, ол хур къарамлары –

Термилгенлей, таралгъанлай,

Бир бирине аралгъанлай,

Ол таш къучакъларын ачып.

Къарап кёрюп турдум, ачы

Сагъышларын сезип, билип

Кёкден бир шарт ауаз келип:

«Барлыкълары да ёмюрге –

Термилгенлейди бир бирге».

Тамашалыкъ, ёхтем, бийик

Умутлагъа ушаш кийик

Къаялары, тёппелери

Тютюн эте кёкге дери. 

Боз булутла кече къалгъан

Жерлеринден – ыранладан

Къозгъалышып, чыранладан

Айырылып баргъанларын,

Къайдан эсе да – тыш, узакъ

Къыралладан келип бир акъ

Турна кериуаны жюзюп

Баргъанча, тёлюсюн тизип

Къыбылагъа. Андан ары

Къараб а, – жылтырай къары,

Бийикледе учхан къанкъаз

Къанатынлай, ёхтем Кавказ!

Да, ма, кёргенимде аны,

Алай учхун эди жаным, 

Алай ура эди жюрек, 

Чартлап кетер кибик эрек¹,

Излегенин тапхан кибик.

Бир жашырын ауаз, келип:

«Ма сен анда жашай эдинг

Алгъын, ма ол эди Элинг!» –

Дегенча, къозгъалып эсим,

Озгъан кюн таныта кесин…

                   7

Мен со́ра эсгердим ата

Юйюбюзню. Бизни къатда

Ныгъыш болуучусун. Уллу

Бир таш; ингир сайын толуп

Туруучусун къартдан, нартдан.

Барын да эследим артдан.

Къулагъыма чалындыла –

\

Озгъан кибик жаным бла –

Ат кишнеген, жылкъы сюрген,

Къой макъыргъан, мал ёкюрген,

Кенгде да самырла юрген

Бир тауушла, бир танышла.

Жыйылышып ол ныгъышда

Ол жай ингир салкъынына

Къартла, ол акъ сакъаллыла,

Беллеринде къамалары,

Ай жарыкъдан къарамлары.

Ныгъыш ушакъларын эте,

Жашау сырын сюзе, эртте

Заманладан хапар айта,

Дагъыда бу кюннге къайта,

Да кетдиле деп жигитле!

Тюрлендиле деп жюрекле.

Жашау да ёзгерди да, хоу.

Бийи да, ёздени да оу.

Асыл къартла, ол ётлюле

Боран сюргенча ётдюле.

Атам а, зауаллы атам!

Келип, тюше тура атдан,

Акъ башлыгъы, мор чепкени.

Къадыр тюйюлдю жекгени,

Айгъырды, Къаратор аты,

Мени да миндирип, къаты,

Учуучусу, къушдан къаты!             

Кёз юсюмдеди сыфаты.

Эгечлерим да кёзюме

Кёрюндюле. Бир кезиуде,

Манга бешик жырла айтхан,

Жюрегими да сагъайтхан,

Кюнлю, гюллю ауазлары,

Эсден кетмез ырызлары.

Суу саркъыучу эди бизни

Юйню къаты бла, кюзгю

Салгъанча, жылтырай тарда.

Жолчукъ бла тюшюп жардан,

Ол ташлада айланнганда,

Мен юзмезде ойнагъанда,

Манга уллу сейир бола:

Жауун жауар аллы бла

Кёгюрчюнле суугъа жууукъ

Учханлары, къанат жуууп

Къачханлары, толкъун къуууп…

Тура болур да ол мамыр

Юйчюгюбюз, кече сабыр

Хапар-таурух айтылгъаны,

Ушакълары аталаны.

        

                 8

Да нек кетгеними къачып,

Анымы айтайым ачыкъ?

Да къадарым ол юч кюнсюз

Болур эди къайда кюйсюз,

Мутхуз да, къарангы да, хоу,

Сени жашауунгдан да оу.

Мен эрттеден ишин этип

Тургъанма, шо кючюм жетип,

Бир чыгъалсам деп тузакъдан,

Къарап кёрюрча узакъдан

Окъун жерни ариулугъун,

Берилигин, арылыгъын.

Дагъыда билирге аны –

Бу дуниягъа адам жаны

Неге деп жаратылгъанын –

Азатлыкъгъамы огъесе

Бир зинданнгамы. О́л кече,

Ол къыяма жауун кече,

Элияла кёкню ичин

Къамичилеп, къадалышып, 

Сиз баштёбен къапланышып,

Тилек эте тургъан чакъда

Кёкден, мен бугъунуп чыкъгъан

Эдим кери. О, мен аны,

Кесин бузгъан элияны,

 

Къалай сюйюп къучакъларыкъ

Эдим, аны ол чакъгъанын,

Бир къарнашым кибик кёрюп!

Къучагъымы кёкге керип,

Кёзюм булутланы силдей,

Къолум элияла сермей…

Шо айт, табу, ма бу сууукъ,

Жашау дерден – кёрге жууукъ

Бу таш къабыргъалы жерде

Ол къыяма кече берген

Шуёхлукъну – азат, эркин –

Манга берлик эди, айт, ким?

                   9

Кёкню да къутургъан чагъы.

Барама атылып, чабып…

Болсанг эди уа талада!

Билалмай къайры, къалайда

Баргъанынгы. Шо бир жулдуз

Жилтиресе уа, ол жолсуз

Агъач, ол къарангы кече,

Губуча, къанынгы иче…

Да о халлы барып туруп

Бир заманда арып, тынып,

Ауарма да бир ханслагъа,

Эс табаргъа бир азлагъа,

Солуу алып, тыйылалдым.

Къулакъ салып тынгыладым,

Болурму деп къуугъан, сюрген,

Шукур: жокъ къычыргъан, юрген.

Танг атаргъа кюкюреген

Жауун да шошая. Кёкюрегим

Ол хауада кётюрюлюп,

Балхам жакъгъанча жарагъа,

Жангыз да ол эд жарагъан.

Къарап тургъанча сейирге,

Ол кёк бла ол жер бирге

Къошулгъанны жеписинден

Ургъан жарыкъ жерни юсюнден

Къарангыны къыстар да, танг

Келгенине чыкъгъанча, тау

Башларыны накъышлары

Кёрюндюле, – жаз-къышлары.

Тангны келгенине атып

Тура эдим къарап, жатып.

Бирде тарда къамиш бёрю

Улугъаны келе бери,

Сабийча къычырып, жилап;

Юсю да жылтырай, жилян,

Жаным бла сыптырылып,

Тюбю къургъакъ, башы мылы

Бир таш жарылгъаннга букъду,

Жаным элгенмеди жукъдан;

Да мен кесим да бир кийик,

Бир уу жаныуары кибик

Эдим. Жилянча шош чыгъа,

Адамладан къача, бугъа.

                   10

Тёбен а, ол тарда, терен,

Жауун суу къутуртхан черек

Бара эди тютюн эте,

Къаяланы титирете,

Ташны ташха тюбешдире,

Тиллешдире, тюйюшдюре.

Айырмасам да тиллерин,

Алай неден этгенлерин

Тура эдим мен ангылап,

Бир тауруххача тынгылап.

Ол ёмюрлюк тырманлары

Неден чыгъа тургъанларын,

Бир жабыла, бир ашлана,

Бир шошая, бир бошлана.

Да ма, кёксюл чарсда чыкъды

Алтын къая жуху, чыпчыкъ

Ауазлары. Чыкълы хансла,

Аяз да къагъаракъ анстан,

Ол уятхан къызыл гюлле

Къарашдыла, жазгъы кюннге

Салам бергенча, ышарып.

Гюллеча, мен да башымы

Кётюререк къарагъанда…

Кёрлюк эдим къарангыда

Къайдан! – Да ма, кёрдюм туура –

Шо бир атлам къалып тура

Мен чынгылдан кетериме!..

Саным-чархым титиреди,

Кёр эшиги – къара чынгыл

Тура эди тардан чыгъып,

Хазырланып, ауузун ачып…

Да сюркелди артха жаным.

Ол ким болур эди, таным,

Манга алай жаны ауруп,

Ажалымдан тыйгъан, ары

Уруп кетер сагъатымда,

Ол чынгылдан, сары тангда?

Анда жюрюяллыкъ жалан

Ол ибилис эди, жалгъан;

Кёкден къысталгъанда, ары

Уруп кетгенинде, жарлы.

Баргъаны боллукъду.