Къалай билирге боллукъду адам инсульт болгъанын?

Инсультдан Россейде жыл сайын 200 мингнге жууукъ адам ауушады. Ол келтирирге боллукъ къыйынлыкъдан къутулур ючюн,  аурууну къалай билирге боллукъду? Бу соруудан башланнганды врач Бёзюланы Жамиля бла ушагъыбыз.

- Кертиди, инсульт билмей тургъанлай урады. Аны билир ючюн, «бет-къол-тил» деген амал барды. Ол 80 процентде адамда инсульт болгъанын ангыларгъа онг береди. Биринчиден, адамны ышарырын тилегиз. Инсульт болгъан эсе, ол ышараллыкъ тюйюлдю неда ауузу къынгырына кетерикди. Дагъыда кёзюн къагъарын, алгъа сол жанына, артда онг жанына къарарын тилерге да боллукъду. Инсульту болгъан адамны кёз гинжилери бирча къымылдамайдыла. Тилин чыгъарама десе уа, ол бир жанына кетерикди. Къысхасы, саусузну бетинде къайсы ышаны да къыйсыгъына кетгенин кёрсегиз, къайгъы этип башлагъыз.

Экинчиден, къолларын кётюрюрюн эмда алгъа узатып бир кесек алай тутарын тилегиз. Инсульту болгъан адам эки къолун да бир жолгъа кётюралмайды. Дагъыда къолу неда аягъы жукъладыла эселе, ол да къоркъуулу шартды.

Ючюнчюден, бир тынч сёзлени айтдырып кёрюгюз. «Кече къарангыды» дегенча. Инсульту болгъан алай окъуна айталлыкъ тюйюлдю. Тили бюлдюргю этип башласа, сёзлени ангылатмаса, олсагъат врачны чакъырыгъыз.

Битеу бу белгиле  барысы да бирге неда энчи-энчи чыгъаргъа боллукъдула. Къалай-алай болса да, заманны тас этмегиз, «скорыйни» чакъырыгъыз.

- Инсультну сылтаулары?

-Инсультну сылтауларындан бирлери жюрек, къан тамырла бла байламлы эмда эндокринный аурууладыла, стрессди, аз къымылдауду, тютюн эмда аракъы ичиудю.  Саулукълары осаллагъа, ол санда жюреклери ауругъанлагъа, къан басымлары кётюрюлгенлеге, семизлеге, холестеринлери мардадан озгъанлагъа, алгъын да инсультлары болгъанлагъа аны  къоркъууу артыкъда уллуду. Дагъыда адамны жыл саны не къадар кёп болса, мыйысында «чачдырыу» боллугъуна къоркъуу да аллай бир уллуду.

-«Инсульт» деген сёз элгендиреди. Адамланы асламысы былай сунады: инсульту болгъан олсагъат ёлмеген эсе да, энди тёшекден не хазна турсун, къалгъан жашауун анга къыйналып ётдюрюрге тюшерикди. Тюзмюдю ол?

- Угъай. Сёзсюз, инсульт игилик келтирмейди, алай барысын да тёшек этип къоймайды. Кёп зат мыйыны къалайына хата жетгеннге эмда адамны клиникагъа не къадар терк жетдиргеннге кёре болады.

Бусагъатда Россейде инсультлары болгъан саусузлагъа бакъгъан 250-ден аслам ара бла бёлюм бардыла. Алада, инсультну къайсы тюрлюсю болгъанын ачыкълап, тюз мадарла этерге онг барды.

Ишемиялы инсультну кезиуюнде биринчи 4,5 сагъатны ичинде юйюшген къанны эритирча мадарла этилселе, саусузланы 80 проценти алгъыннгы жашау болумларына къайтадыла. Жарсыугъа, Россейде инсультлары болгъанланы жаланда 18 процентин заманында жетдираладыла больницагъа. Адамла алагъа не болуп къалгъанын ангыламайдыла, аланы тёгереклериндегиле да, инсультну белгилерин билмей, абызырап къаладыла. Аны себепли  врачла ангылатыу ишни бардырмай жарамазлыгъына тюшюннгендиле.

Сёз ючюн, Россейни кёп шахарларында  «Инсультну тохтат!» деген социальный программа жашауда бардырылып башланнганды. Ол «скорыйни» кеч чакъырыу къаллай палахлагъа келтирирге боллугъун ангылатыу бла кюрешеди.

- Биринчи инсультдан сора экинчисини къоркъууу къаллай бир заманны сакъланады?

- Инсультну къайтып урур деген къоркъуу биринчиден сора 5 жылны ичинде сакъланады. Аны сылтауу тромбну жангыдан къуралгъаныды. Аны себепли бир кере инсульту болгъан саусузгъа врач къанны жукъартхан дарманла жаздырады.

Андан сора да, мыйыны бузукъларын тюзетирча мадарла да этиледиле. Саусузну аягъы юсюне не къадар терк салыугъа жууукълары да болушургъа боллукъдула. Аланы къайгъыргъанларын сезип туруу, ала бла сёлешиу аны терк сау боллугъуна себеплик этедиле.

Бюгюнлюкде саусуз адамны санларын тирилтирге болушхан жангы техника, тюрлю-тюрлю тренажёрла бардыла. Алай ала жетишмейдиле. Жарсыугъа,  реабилитация амалла кёп медицина учреждениялада жокъну орунундадыла. Шёндюгю болумда бизде инсультдан сакъланнган тынчыракъды, ол келтирген палахладан къутулгъандан эсе.

-Аны къоркъууун не къадар аз этер ючюн, къаллай жорукълагъа бойсунургъа керекди?

- Жашау халыгъызны тюрлендирирге: ашны айыртларгъа, аны азайтыргъа, кёбюрек къымылдаргъа,тютюн ичмезге. Дагъыда керек болгъан заманда, къан юйюшген тугулла къуралмазча мадарла этерге, къан басымны дайым да билип турургъа, холестеринни мардада тутаргъа. Палах бош жерде чыкъмайды. Ашыгъызны-сууугъузну тап къурагъыз, ишден сора солугъуз, жаяу кёбюрек жюрюгюз – бу затла инсультдан къутулургъа болушурукъдула.