Къыйын заманда алыннган саугъала

Зубаржатха онсегиз жыл бола эди биринчи орденин алгъан заманда. Аны да бек сыйлысын – Ленинни орденин. Андан да сейири уа, Зубаржат аны кёчгюнчюлюкню заманында, 1948 жылда Азияда алгъаныды. 1950 жылда уа аны кёкюрегинде дагъыда Урунууну Къызыл Байрагъыны ордени да жылтырай эди.

Зубаржат Семенланы Магометни къызы эди. Къарачайда Учкуланда туугъанды. Миллети бла бирге Азиягъа кёчюрюлген заманда анга 14 жыл бола эди. Ол кюнлени ол былай эсгерген эди: «Бизни поезд станциягъа жетгенде, колхозладан арбала бла келип, сакълап тура эдиле. Поезд тохтагъанлай окъуна, юйюрлени юлешип, бирерин бирер жерге алып кетдиле. Бир къауум къарачайлы юйюр бла биз Джамбул  областыны Джамбул районуну «Къызыл Жулдуз» колхозуна тюшебиз. Баргъанлай окъуна юйле да берген эдиле. Бизни аллыбызда ол юйледе поляклыла жашап тургъандыла. Журтларына къайтыргъа эркинлик болгъандан сора, аладан хазна адам къалмай, кёчюп кетген эдиле. Баш сугъар жер болгъанына къууаннган эдик. Биз ары келгенде, анда къыш эди. Жаз башына дери, башха отлукъ болмай, салам от этип тургъанбыз».

Сабан ишле башланнганлай а, уллугъа, гитчеге да колхозда иш табылгъан эди. Зубаржатны чюгюндюр ёсдюрген бригадагъа жибередиле. Колхозну таматалары бригаданы ичинде къарачайлы къызладан бир энчи звено къурайдыла. Къызны эки эгечи да анда боладыла. Уллу эгечи Айшатны звено башчыгъа саладыла. Бир жыл ишлегенден сора, ол эрге чыгъады да, анга ишден кетерге тюшеди. Аны орунуна адам айырыргъа тюшгенде, звенону ишчилери Зубаржат ючюн бирча къол кётюредиле. Ёмюрлери чюгюндюр бахчалада кетген къазахлыла окъуна сейир эте эдиле къызланы танг атмай ишге чыгъып къармашханларына.

Звенода Зубаржатдан сора да сегизеулен болгъандыла: Батталаны Балбу, Семенланы Разият, Эркенланы Къычын, Хубийланы Маруа, Семенланы Файруз, Шидакъланы Фатия, Эркенланы Тамара, Шидакъланы Люаза. Жыл сайын ала 10-11 гектар жерде бал туз чюгюндюр ёсдюрюп тургъандыла. Ол аланы жумушлары болмагъанлыкъгъа, урлукъну да кеслери сепгендиле, чюгюндюр бахчаланы заранлы хансладан тазалагъандыла, сугъаргъандыла.

- Биз жашагъан жерде чюгюндюр ишле мартда башлана эдиле. Март айдан майгъа дери заранлы хансланы арыта эдик. Майда уа бахчалагъа суу салгъанбыз. Ол заманда кюн исси болуп тебирейди. Жерни топурагъы сары эди, юзмезли. Аллай жер а сууну терк жутады. Бизни звено жер юлюшюбюзню баш жанын сугъарып тебиресе, суу тёбен жанына жетгинчи, баш жаны къургъакъсып къала эди. Аны себепли суу салыугъа артыгъыракъда бек эс бургъанбыз. Ол эди битимлени айнытхан. Бригадабызда бизден сора да, юч звено бар эдиле да, биринчи жыл окъуна тирлик алыу бла аланы барысын да озгъан эдик. Чюгюндюрню жыйгъан заманыбызда, райондан, областьдан да партия эм къырал къуллукъчула келип, ишибизге къарап турдула. Ол жыл бизни звено хар гектардан 600 центнер чюгюндюр алады. Колхозну таматаларындан башлап, областьны къуллукъчуларына дери бизни кётюрмеген, махтамагъан да къалмады. Не уллу саугъадан да сыйлы эди аланы бизге ол заманда этген хурметлери, - деген эди бир жол ушагъыбызда Зубаржат.

Юч жыл ишлейди ол звено башчы болуп. Жылдан-жылгъа урунууда аны кёрюмдюлери игиден-иги бола бара эдиле. Ючюнчю жыл аны звеносу тирлик алыу бла колхозда угъай, битеу районда да биринчи жерге чыгъады. Аны ючюн, зорлукъ сынагъан адам болгъанына да къарамай, Джамбул областьны таматалары Семенланы къызын Ленинни орденине тийишли кёредиле. Кертиси бла да, аны иши кёплени сейирсиндирген болур эди ансы, ол къыйын заманда кёчгюнчюлеге, башхала айтханда, «халкъны душманларына» аллай бийик саугъаны ким берлик эди.

Бу звенода бийик къырал саугъала алгъанла дагъыда болгъандыла. Ол санда Батталаны Балбугъа – Ленинни, Семенланы Файрузгъа Урунууну Къызыл Байрагъыны орденлерини бериледиле. Шидакъланы Фатиягъа да 1950 жылда «Социалист Урунууну Жигити» деген ат аталгъан эди. Алай ала артда болгъан ишле эдиле.

Бек алгъа уа ол тийреде Зубаржат биринчи болуп алгъан эди аллай сыйлы саугъаны. Ол заманда окъуна ма аллай бийик даражагъа жетген эдиле къарачайлы къызла. Алагъа уа бек кёпден 18-20 жыл бола эди.

Зубаржат орденни алып келген кюн, къуру жууукъларына угъай, битеу да анда жашагъан къарачайлылагъа уллу къууанч эди. Бийик саугъагъа тийишли болгъан къыз ишин андан иги бардырады. Аны звеносуну юсюнден областьны партия эм къырал къуллукъчулары терк-терк айта тебирейдиле. Къарачайлы къызланы иш кёрюмдюлери кёплени сейирсиндиредиле.

1950 жылда Семенланы Зубаржатны экинчи кере область арагъа чакъырадыла. Бу жол а ол андан Урунууну Къызыл Байрагъыны орденин алып къайтады.

1944 жылда, малкъарлыланы ары кёчюргенде, Зубаржатлары тургъан жерге бир къауум таулу юйюр да тюшеди. Ала алайдан узакъ болмай кирпич заводда тохтайдыла. Къарачайлыла, малкъарлыла да, бир бирлерине барып, байламлыкъ жюрютюп башлайдыла. Ол заманда Зубаржат Апсуаланы Хамзат бла танышады. 1952 жылда ала бир юйюр къурайдыла.

Андан сора ол чюгюндюрге къайтмагъанды. Баш иеси болгъан жерде, кирпич заводда ишлеп тургъанды. Кавказгъа къайтхандан сора да, сабийлери болгъанлыкъгъа, ишин къоймагъанды. Алгъа тигиу этген фабрикагъа ишге тохтайды. Анда эр киши плащла тигип тургъанды. Юч жылдан сора ол тери-галантерей фабрикагъа кёчеди. Анда да сегиз жыл ишлейди. Кёбюсюнде сумкала тигип тургъанды. Ол тикгенлени фабриканы цехлеринде юлгюге кёргюзтюп тургъандыла.

Семенланы Магометни къызы Зубаржат къайда, къаллай жерде, ким бла ишлеген эсе да, атын хар заманда да иги бла, махтау бла айтдыргъанды. Бир заманда иши, къылыгъы бла бетин жоймагъанды, дайым ахшыланы санында болгъанлай тургъан эди.