«Муратыбыз нарт эпосну кенг жайыуду»

 Бу кюнледе Басманы юйюнде «Нартланы хазналары» деген арт-проектни жашауда бардыргъанланы кезиулю пресс-конференциялары болгъанды. Жыйылыу проектге 15 жыл болгъанына, аны бла байламлы ол Москвада бла Петербургда къурагъан кёчген кёрмючлерине аталгъанды.

Ары журналистле бла тюберге аны арт-директору Заурбек Бгажноков, Нальчикде художестволу школну директору Валерий Захохов, ол школда директорну юйретиу жаны бла орунбасары, культуролог Наиля Галимова, художник Ауес Дзагалов эм Адам Гутов келгендиле.

Конференцияны Заурбек Бгажноков ачханды. Ол проектни юсюнден тынгылы хапар айтханды. Аны учредительлери Москвада миллет юй бла художник-модельер Альбина Тажеваны фондудула. Аны ишине Россейни Маданият министерствосу, Художникле союзу, Къабарты-Малкъарны, Къарачай-Черкесни, Адыг, Абхаз республикаланы да правительстволары, башха уллу маданият биригиуле да онг тапдырадыла. Ол санда Москвада маданият-жарыкъландырыу эм халкъ чыгъармачылыкъны арасы болгъан Миллетле юйю.

Заурбек Хачимович:«Бу биз къурагъан, сурат этгенлени жыл сайын бардырылгъан «Нартланы хазналары» атлы халкъла аралы сабий эм жаш тёлю фестиваль-конкурс ишлеп башлагъанлы онбеш жыл болады. Ол, аты айтып тургъанча, кавказ халкъланы нарт эпосларына аталады. Бизни муратыбыз нарт эпосну къаллай бир да кенг жаяргъады. Бу проектге республикада, регионда, къыралда, андан тышында да жашагъанла къатышадыла. Сёз ючюн, бизни кёчген кёрмючлерибиз, конкурсларыбыз республикадан тышында да кёп кере болгъандыла – Адыгеяда, Абхазияда, Тюркде, Сирияда, Иорданияда, Израильде, Испанияда, башха жерледе да. Бу проектге къайдан да белгили художникле, Москвада, Петербургда художестволу академияланы, училищелени, колледжлени студентлери, школчула да къатышадыла. Моздокда, Пятигорскда, Черкесскде, Севастопольда, Майкопда башлап, кёчген кёрмючлени кёргюзтюуню Белоруссиягъа да жетдиргенбиз. Баргъан жерлерибизде мастер-классла, пленэрле да бардырабыз. Анга къатышханланы араларында хорлагъанланы айыргъан бек къыйынды. Алай а алчыланы этген суратларындан жыл сайын каталогла чыгъарабыз», – деп, ол стол юсюнде тургъан сурат альбомланы, китапланы кёргюзтгенди.

Аланы араларында «Россейни сабийлери Сирияда мамырлыкъ жанлыдыла», «Нартланы хазналары Кърымда», «Халкъ эпос бла жашау кертилик», «Сосрукъну туугъаны»  деген эм башха буклетле, «Нартланы хазналары», «Сосруко», «Нартла» деген  китапла бар эдиле.

Проектни жашауда магъанасыны, муратларыны юсюнден Валерий Захохов да айтханды.  «Бу башламчылыкъ бизни художестволу школубузда туугъанды дерге боллукъду. Бизге жюрюген бир къызчыкъ – бусагъатда белгили модельер Альбина Тажева, этип башлагъанды нартланы суратларын. Ызы бла башха сабийлени да ол затха кёллендиргенди. Проект ишин 2008 жылда башлагъанды. Альбинаны биринчи нартлагъа аталгъан сурат кёрмючю Нальчикде 3-чю номерли школда баргъанды. 

Эришиуде белгиленнген сабийлени иги сурат ишлери ара регионлада, Шимал Кавказда, Юг федерал округда, ызы бла Абхазияда, Тюркде, Италияда, Иорданияда да кёргюзтюлгендиле. Быллай кёрмючлеге тыш къыраллада диаспорала да  сюйюп жюрюйдюле. Ала да къатышадыла проектни ишине. Бизни муратыбыз – миллет культураны тарыхына ёсе келген тёлюлени эслерин бёлдюрюу бла бирге, фахмулу жаш адамланы ачыкълауду. Дагъыда бу проект Россейде, башха къыраллада да адамланы, окъуу юйлени, маданият биригиулени араларында байламлыкъла туудурады, аланы кючлейди. Ол а аз тюйюлдю», – дегенди ол.

Адам Гутов кавказ нартланы юслеринден таурухла дунияны кёп тилине кёчюрюлгенлерин, аланы юслеринден илму китапла чыкъгъанларын, бюгюн адыг нарт эпосну жети китабы хазыр болгъанын чертгенди. «Аладан орус тилге жаланда бири кёчюрюлгенди толу. Энчи таурухла уа кёчюрюледиле, – деп, ол ючюшер таурухдан къуралгъан китапланы кёргюзтгенди. – Санкт-Петербургда чыкъгъан «Нартла» деген китапны уа бизде тапхан къыйынды. Алай а бу китап уллу байлыкъды. Суратларын бизни анда жашап тургъан художнигибиз Хамид Савкуев этгенди. Алгъын хар бир миллет кесине тарта тургъан эсе нартланы, бюгюн аланы бирге жыяргъа заман келгенди. Аны ангыласакъ, бизни, кавказ халкъланы, тамырыбыз бир болгъаны ачыкъланырыкъды, – дегенди ол.

Наиля Галимова бу проект кюнден-кюннге кёп адамны, аланы юслери бла уа халкъланы бирлешдиргенин белгилегенди, аны магъанасы келлик кюнледе да кючлене барлыгъына ышаннганын айтханды.

Ауес Дзагалов конкурсда жюрини членлерине фахмулу сабийлени (15-20 адам) айыргъан жылдан-жылгъа къыйын бола баргъанын ыразы болуп айтханды. «Алай а ары къатышып хорлагъанланы, саугъала алгъандан сора да, уллу шахарлада айтылгъан музейлеге айланып, анда сейир кёрмючлени кёрюр амаллары да болгъанды, – дегенди ол. – Бу жылланы ичинде эришиулеге Россейни отуз алты регионундан, жыйырмадан артыкъ къыралдан да онбеш мингден артыкъ адам къатышханды. Ол санда Аргентинадан да болгъандыла сурат этген сабийле. Бу жол «Нартланы алтын алмалары» деген сураты бла Москвада 1905-чи номерли школну окъуучусу Ольга Машерова чыкъгъанды кеси тенгшилени араларында биринчи жерге. Анда болгъаныбызда, ол школгъа барып, къызчыкъгъа саугъаны къууанчлы халда бергенбиз».

Жыйылыуну ишине узакъ жерледен бу проектге бир тюрлю бир къошумчулукъ этгенле да къатышхандыла онлайн халда. Аланы санларында Тюркден Хуаж Фахри, Израильден Зугер Тхеху, Сириядан Къабартей Аднан, Майкопдан Надежда Тертышник бла Наталья Мальцева, Испаниядан Мухадин Кишев, Белоруссиядан Лилия Мацура, Къарачай-Черкесден «Вестник народа» газетни редактору Султан Нартоков, башхала да болгъандыла.