Элни тарыхы – миллетни жашау ызы

Экинчи таурух а былайды. Бир айтхылыкъ мараучу, сабийи болмагъанына жаны къыйналып, экинчи къатын алады. Андан да къууанмай, ючюнчюсюн келтиреди, ол да сабий тапмайды. Киши ёледи. Бир кесекден а алайда жашагъан халкъ, суу ызы бла энишгерек кёчейик бу тар жерден деп, бусагъатдагъы Огъары Малкъаргъа кетеди.

Юч тиширыу уа, эрибиз ёлген жерде болсун къабыр орунубуз деп, кеталмайдыла. Ныгъышлада уа эр кишиле бир бирлерине: «Аланла, эски журтда уа адам къалгъанмыды?» - деп сорсала: «Да, ол юч тул къатын къалгъанды, харипле»,-деп аллай жууапны эшитип болгъандыла. Уштулуну экинчи магъанасы олду. Тюзюн айтханда, ушагъан да этеди.

Биринчиден, Огъары Малкъар элни жаз айлада малыны асламысы мында кечинеди. Бу ариу жайлыкъны сыртларында, къолларында къырал чачылгъынчы, алгъын совхозну ара мюлкюню къой, тууар сюрюулери тёгерекге къууат бере отлаучу эдиле. Алтмышынчы жыллада ол заманнга кёре ишленнген хамамда къуралгъан алты ваннада жылытылып берилген гара суулада саулукъларына бакъдырыргъа республиканы кёп

жерлеринден адамла келип, махтап кете эдиле. Ала совхозну да юйюнде тохтаучу эдиле. Аны къурагъан, анга кёп къыйын салгъан а элибизни огъурлу адамларындан бири Таукенланы Мустафаны жашы Амуш болгъанды.

Бусагъатда Уштулуда элли малла кюз арты сууукълагъа дери кечинедиле. Алай саулукъгъа уллу себеплиги болгъан гара сууланы алгъынча хайырланалмайдыла.

 Элибизде туууп ёсген, аны хар тюрлю ишине да болуша келген Муртазланы Ибрагимни жашы Ахмат,  кеси шахарда жашай эсе да, Уштулуда ташдан эки къатлы, алты отоулу, шёндюгю заманнга тийишли аламат мекям ишлетгенди. Энди бу жерлени кёре келгенлени кече къалыр жерлери барды.

Ариу нарат тереклени ичинде, тёгерегинде да гара суула сюзюле тургъан журтну ишлей тургъанладан бири бирсилеге ушамагъан, тюрсюнлю гыйы ташны салта бла уруп, эки жаргъанда, ортасында бир сейир жазыуланы кёреди. Ол затны дин ахлулагъа кёргюзтгенде, аладан бирлери арап тилде Аллах деген сёздю, муну хунагъа салыргъа жарамаз, башхалары уа ишлене тургъан мекямны ал бетинде хар бери келген кёрюп турурча орнатыгъыз, дегендиле. Алай да этилгенди. Аллах айтса, бу журтда эллилерибиз, Муртаз улуну ахшылыгъындан, бу бош саркъгъан гара сууланы къысха заманда хайырланырла.

Мында Чирик кёлден иги да гитчерек эки кёл барды. Уштулуну къалайында болса да кютюлген малла, Таханла Стауаты деген жерге келип, не сейир, жаланда ол кёлледен ичерге сюедиле сууну. Бу аламат, ариу табийгъаты болгъан тийрени кёп тюрлю минераллары бла гара суулары аш орунлары, санлары, башлары ауругъанлагъа, гипертониклеге жарагъанын ачыкълагъан эди бир отуз жыл мындан алгъа окъуна элни баш врачы Чаналаны Абдулла.

Гараладан ёргерекге барсагъ а, Таусолтан кёпюрге тирелебиз. Тауладан къутуруп келген черек бу къадар сууну къалай сыйындырады ичине дерчады.

Аны абадан адамладан къалгъан къысха тауруху уа былайды. Къолайсыз болса да, Таусолтан сюйген къызы Таужан бла ахшы къууумла эте тургъанлай, аны кёп малы-мюлкю болгъан башха жашха зор бла бередиле. Ол артыкълыкъны кётюралмай, кечалмай, кесин ол кёпюрден суугъа атады.

Сюйгенинден айырылгъанын эшитген Таусолтан: «Бу дунияда санга ие болалмагъан эсем да, ол дунияда уа сени менден киши сыйыралмаз», - деп, кесин бу кёпюрден атады. Ол заманладан бери аны аты Таусолтан кёпюрю болгъанлай келеди.

Алайды да, Малкъар тарыны хар ташы, тауу, кёпюрлери, суулары кёп тюрлю таурухла бла байламлыдыла. Жерлерибизни тарыхына жолоучулукъда бу тауушлукъ, бай къудуретни ариулугъуна узакъладан келгенле угъай да, кеси миллетибизни адамлары окъуна, тамашагъа къалып, ёхтемленип къарайдыла.